عليهماالسلام ، كوث_ر عطي_ه خ_دا••• 37

(191)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

بحث_ى در مع_ن____ى ك_وث___ر••• 38

اب_رار و وص__ف آن ها در قرآن••• 42

فصل دوم

ولايت و جانشينى رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 47

ولايت و جانشين_ى پيغمبر اسلام از نظر قرآن••• 47

ف____ريض_____ه ولاي________ت••• 48

زم____ان اب______لاغ ولاي____ت••• 49

(192)

دل_ي_ل ت_أخ_ي_ر اب____لاغ ف_ري_ض_ه ولاي____ت••• 52

(193)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

انتخاب جانشين: استحك_ام شالوده دين••• 54

اخلال در جانشينى و ولايت: زوال نعمت••• 57

دي_ن چگ_ونه كمال ي_افت؟••• 59

ولايت على بن ابيطالب عليه السلام ••• 62

خط_ر در اب_لاغ آي_ه ولايت••• 64

خط_____ر يه_______ود ••• 65

خط____ر ج_ان______ى ••• 66

(194)

خطرتعليل دعوت دينى••• 67

(195)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

ت_رس از كف__ار يا از مسلمي___ن ••• 69

وضع جامعه و مسلمين آن روز ••• 70

ولاي___ت عل__ى ب__ن ابيطال___ب عليه السلام ••• 71

وج__وب ولاي____ت و ج__انشين___ى••• 72

ب__ررس__ى تحليل__ى آي__ه ولاي___ت••• 75

چ__را ذك__ر آي__ه صري__ح نيس__ت؟••• 76

اهم_ي___ت م_وض___وع ولاي_______ت••• 77

(196)

رسول اللّه صلى الله عليه و آله از چه شرى محافظت مى شود؟••• 78

(197)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

ت___رس از ك____دام م____ردم؟••• 79

چگونگى ابلاغ ولايت در رواي_ات اس_لامى••• 83

ح__دي_________ث غ__دي______ر••• 85

معرفى ولايت على عليه السلام در آيات و روايات••• 87

تع_ري_ف اولى الام__ر در قرآن••• 93

مفهوم اطاعت از خدا و رسول••• 94

مف_ه_وم اط_اع_ت اول_ى الام_ر••• 95

جانشين_ان پيامب__ران، محافظين دين الهى••• 101

(198)

فصل س_وم

همس____ران رس____ول اللّ__ه صلى الله عليه و آله ••• 103

(199)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

طبق_ات مج_از و غيرمج_از ب_راى همس_رى پيامب_ر••• 103

شراي__ط همس__رى با رس__ول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 106

امتياز همسران پيامبر و شرايط رفتار و گفتار آن ها••• 108

مح_دوديت رفت_اره_اى اجتم_اعى همس_ران پيامبر••• 110

تع___داد همس____ران رس__ول اللّ_ه صلى الله عليه و آله ••• 113

دلاي_ل ت_ع_دد زوج_ات رس_ول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 115

روش و سف_ارش پي_امبر درب_اره زنان••• 123

اثبات اختيار كامل براى رسول اللّه صلى الله عليه و آله ••• 125

(200)

ازدواج پيامبر با مطلقه پسرخوانده خود••• 129

رعاي__ت حري__م پيامب_ر و همس_ران او••• 134

(201)

فه__رس_ت مط_ال_ب

موض_وع صفح_ه

س_ؤال از پ_ش_ت پ_رده و ح__ج_اب••• 135

منع ابدى

ازدواج با همسران پيامبر••• 136

مح_ارم همس_ران رس_ول اللّ_ه صلى الله عليه و آله ••• 136

دست_ور پ_وشش ح_جاب همسران پيامبر و زن_ان م_ؤمنين••• 137

حجاب چيست و چگونه بايدپوشيد؟••• 138

ح_ج_ره ه___اى رس_ول اللّ___ه صلى الله عليه و آله ••• 139

دو ه_م_س____ر رس_ول اللّ___ه صلى الله عليه و آله ••• 140

ارزش همسرى رس__ول اللّ__ه صلى الله عليه و آله ••• 147

(202)

همس__ران خائن در بي__ت رسولان••• 151

داستان افك و تهمت به همسر پيامبر••• 152

(20

است. به علاقه مندان بخصوص جوانان توصيه مى كنم كه از اين آثار بهره مند شوند.

توفيقات بيش از پيش ايشان را از خداوند متعال خواهانم.

محمد يزدى

رييس دبيرخانه مجلس خبرگان رهبرى 1/2/1388

(5)

همكاران قرآن پژوه ايشان گرديده است. اميدوارم همچن__ان از توفيق__ات و تأيي__دات الهى برخ__وردار باشن_د.

سيدعلى اصغر دستغيب

28/9/86

(7)

الميزان» به گفته شهيد آية اللّه مطهرى (ره) «بهترين تفسيرى است كه در ميان

مقدمه ناشر (9)

شيعه و سنى از صدر اسلام تا امروز نوشته شده است». «الميزان» يكى از بزرگ ترين آثار علمى علامه طباطبائى (ره)، و از مهم ترين تفاسير جهان اسلام و به حق در نوع خود كم نظير و مايه مباهات و افتخار شيعه است. پس از تفسير تبيان شيخ طوسى (م 460 ه) و مجمع البيان شيخ طبرسى (م 548 ه) بزرگ ترين و جامع ترين تفسير شيعى و از نظر قوّت علمى و مطلوبيت روش تفسيرى، بى نظير است. ويژگى مهم اين تفسير به كارگيرى تفسير قرآن به قرآن و روش عقل__ى و است__دلالى اس__ت. اي__ن روش در ك__ار مفسّ__ر تنها در كنار هم گذاشتن آيات براى درك معناى واژه خلاصه نمى شود، بلكه موضوعات مشابه و مشت__رك در سوره هاى مختلف را كنار يكديگر قرار مى دهد، تحليل و مقايسه مى كند و براى درك پيام آيه به شيوه تدبّرى و اجتهادى ت_وسل مى جويد.

يكى از ابعاد چشمگير الميزان، جامعه گرايى تفسير است. بى گمان اين خصيصه از

(10) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

انديشه و گرايش هاى اجتماعى علامه طباطبائى (ره) برخاسته است و لذا به مباحثى چون حكومت، آزادى، عدالت اجتماعى، نظم اجتماعى، مشكلات امّت اسلامى، علل عقب ماندگى مسلمانان، حقوق زن و پاسخ به شبهات ماركسيسم و ده ها موضوع روز، روى آورده و به طورعمي_ق مورد بحث و بررسى قرارداده است.

شيوه مرحوم علاّمه به اين شرح است كه در آغاز، چندآيه از يك سوره را مى آورد و آيه، آيه، نكات لُغوى و بيانى آن را شرح مى دهد و پس از آن، تحت عنوان بيان آيات كه شامل مباحث موضوعى است به تشريح آن مى پردازد.

ول__ى

مت__أسف__انه ق__در و ارزش اين تفسير در ميان نسل جوان ناشناخته مانده است و بنده در جلسات ف__راوان__ى كه با دانشج_ويان يا دانش آموزان داشته ام همواره نياز فراوان آنها را به اين تفسير دري__افت__ه ام و به همين دليل نسبت به همكارى با جن__اب آق__اى سيدمهدى امي__ن اق__دام نم______وده ام.

مقدمه ناشر (11)

امي__دوارم اي___ن قبي__ل ت__لاش ه__اى ق__رآن__ى م__ا و شم__ا ب__راى روزى ذخي__ره ش__ود ك__ه ب__ه ج__ز اعم__ال و ني__ات خ_الص_انه، هي_چ چي_ز ديگ_رى ك_ارس_از نخواهد بود.

دكتر محمد بيستونى

رئيس مؤسسه قرآنى تفسير جوان

تهران _ تابستان 1388

(12) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

بالغ گرديد.

از لح__اظ زم__انى: كار انتخاب مطالب و فيش بردارى و تلخيص و نگارش، از

(14) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

اواخ__ر س__ال 1357 ش__روع و ح__دود 30 س__ال دوام داشت__ه، و با توفيق الهى در ليالى مب__اركه قدر سال 1385پايان پذيرفت__ه و آم__اده چ__اپ و نش__ر گ_ردي_ده است.

ه__دف از تهيه اين مجموع__ه و نوع طبقه بندى مطالب در آن، تسهيل مراجعه به شرح و تفسير آيات و معارف قرآن شريف، از جانب علاقمندان علوم قرآنى، مخصوصا محققين جوان است كه بتوانند اطلاعات خود را از طريق بيان مفسرى بزرگ چون علامه فقيد آية اللّه طباطبايى دريافت كنند، و براى هر سؤال پاسخى مشخص و روش__ن داشت___ه باشن__د.

سال هاى طولانى، مطالب متعدد و متنوع درباره مفاهيم قرآن شريف مى آموختيم اما وقتى در مقابل يك سؤال درباره معارف و شرايع دين مان قرار مى گرفتيم، يك جواب مدون و مشخص نداشتيم بلكه به اندازه مطالب متعدد و متنوعى كه شنيده بوديم بايد

مقدمه مؤلف (15)

جواب مى داديم. زمانى كه تفسير الميزان علامه طباطبايى، قدس اللّه سرّه الشريف، ترجمه شد و در دسترس جامعه مسلمان ايرانى قرار گرفت، اين مشكل حل شد و جوابى را كه لازم بود مى توانستيم از متن خود قرآن، با تفسير روشن و قابل اعتمادِ فردى كه به اسرار مكنون دست يافته بود، بدهيم. اما آنچه مشكل مى نمود گشتن و پيدا كردن آن جواب از لابلاى چهل (يا بيست) جلد ترجمه فارسى اين تفسير گرانمايه بود. لذا اين ضرورت احساس شد كه مطالب به صورت موضوعى طبقه بندى و خلاصه شود و در قالب يك دائرة المع__ارف در دست__رس همه دين دوستان قرارگيرد. اين همان انگيزه اى ب_ود ك_ه م_وجب

تهيه اين مجل__دات گ__رديد.

بديهى است اين مجلدات شامل تمامى جزئيات سوره ها و آيات الهى قرآن نمى شود، بلكه سعى شده مطالبى انتخاب شود كه در تفسير آيات و مفاهيم قرآنى، علامه بزرگوار به شرح و بسط و تفهيم مطلب پرداخته است.

(16) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

اص__ول اين مطالب باتوضيح و تفصيل در «تفسير الميزان» موجود است كه خواننده مى تواند براى پى گي__رى آن ها به خود المي__زان مراجعه نمايد. براى اين منظور مستن__د هر مطلب با ذك__ر شماره مجل__د و شماره صفح__ه مربوط__ه و آيه مورد استن__اد در هر مطلب قيد گرديده است.

ذكراين نكته لازم است كه چون ترجمه تفسيرالميزان به صورت دومجموعه 20 جلدى و 40جلدى منتشرشده بهتراست درصورت نيازبه مراجعه به ترجمه الميزان، بر اساس ترتيب عددى آيات قرآن به سراغ جلد موردنظر خود، صرف نظراز تعداد مجلدات برويد.

و مقدر بود كه كار نشر چنين مجموعه آسمانى در مؤسسه اى انجام گيرد كه با ه__دف نش__ر مع__ارف ق__رآن ش__ري_ف، به صورت تفسير، مختص نسل جوان،

مقدمه مؤلف (17)

تأسيس شده باشد، و استاد مسلّم، جن__اب آق_اى دكت_ر محم__د بيستونى، اصلاح و تنقي__ح و نظ__ارت هم__ه ج__انب_ه بر اين مجم__وعه ق_رآنى شريف را به عه__ده گي__رد.

مؤسسه قرآنى تفسير جوان با ابتكار و سليقه نوين، و به منظور تسهيل در رساندن پيام آسمانى قرآن مجيد به نسل جوان، مطالب قرآنى را به صورت كتاب هايى در قطع جيب__ى منتش__ر مى كن__د. اي__ن ابتك__ار در نش__ر همي__ن مجل__دات ني__ز به كار رفته، ت__ا مط__الع__ه آن در ه__ر ش__راي__ط زم__ان__ى و مك__انى، براى ج__وانان مشتاق فرهنگ الهى قرآن شريف، ساده و آسان گردد...

و ما همه بندگانى هستيم هر يك حامل وظيفه تعيين شده از جانب

دوست، و آنچه انج__ام ش__ده و مى ش_ود، همه از جانب اوست !

و صلوات خدا بر محمّد مصطفى صلى الله عليه و آله و خاندان جليلش باد كه نخستين حاملان اين

(18) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

وظيفه الهى بودند، و بر علامه فقيد آية اللّه طباطبايى و اجداد او، و بر همه وظيفه داران اين مجموعه شريف و آباء و اجدادشان باد، كه مسلمان شايسته اى بودند و ما را نيز در مسي__ر شن__اخت اس_لام واقعى پرورش دادن_د!

ليله قدر سال 1385

سيد مهدى حبيبى امين

مقدمه مؤلف (19)

در شأن نزول اين آيه وارد شده نشان مى دهد كه اين آيه در شأن رسول خدا صلى الله عليه و آله ، على عليه السلام فاطمه زهرا عليهماالسلام حسن و حسين عليهماالسلام نازل شده است و احدى در اين ف_ضيلت با آنان شركت ندارد!

اين روايات بسيار زياد و بيش از هفتاد حديث است، كه بيشتر آن ها از طريق اهل سنت است و اهل سنت آن ها را از طريق بسيارى، از ام سلمه، عايشه، ابى سعيد خدرى، سعد وائله بن القع، ابى الحمراء، ابن عباس، ثوبان (غلام آزادشده رسول اللّه صلى الله عليه و آله ،) عب__داللّه بن جعف__ر، على عليه السلام و حس__ن بن عل_ى عليه السلام ، در قري_ب چهل طريق نقل كرده اند.

(22) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

شيعه آن را از على عليه السلام و امام سجاد، امام باقر، امام صادق و امام رضا عليهم السلام و همچنين از ام سلمه، ابى ذر، ابى ليلى، ابى الاسود دؤلى، عمرو بن ميمون اودى و سعد بن ابى وقاص در قريب سى طريق نقل كرده اند.

بسيارى از اين روايات و مخصوصا آن چه از ام سلمه (كه آيه در خانه او نازل شده،) روايت شده، تصريح دارد بر اين كه آيه مخصوص همان پنج تن است و شامل هيچ كس ديگر حتى همس_ران رسول خدا صلى الله عليه و آله نيست!

با اين كه آيه نامبرده ضمن آيات مربوط به همسران رسول خدا صلى الله عليه و آله قرار داده شده است، ولى روايات كلاً اشاره دارند بر اين كه آيه مورد بحث به تنهايى و در يك واقعه جداگانه، نازل شده است و حتى در بين اين هفتاد روايت، يك روايت هم وجود ندارد كه بگوي__د آيه شريفه دنب__ال آيات مرب__وط به همسران رس_ول خدا صلى الله عليه و آله نازل شده است.

اهل بيت كيست؟ (23)

حتى احدى از

مفسرين هم اين حرف را نزده اند. و آن هائى هم كه آيه مورد بحث را مخصوص همسران رسول خدا صلى الله عليه و آله گفته اند (مانند عكرمه و عروه،) نگفته اند كه اين آيه در ضمن آن آيات نازل شده است! پس آيه مورد بحث از نظر نزول جزو آيات مربوط به همسران رسول خدا صلى الله عليه و آله و متصل به آن نيست!

حال يا اين است كه به دستور رسول خدا صلى الله عليه و آله دنبال آن آيات قرارش داده اند و يا بعد از رحل__ت آن حضرت، اصح__اب در هنگام تألي_ف آيات قرآن_ى در آن جا نوشته اند.

بنا بر آن چه گفته شد، عبارت «اهل بيت» در عرف قرآن اسم خاص است، كه هر جا برده شود، منظ_ور هم__ان پنج تن هستن__د (كه به پن__ج تن آل عب__ا مشهورن__د،) يعنى:

رسول اللّه صلى الله عليه و آله على عليه السلام فاطمه زهرا عليهماالسلام حسن عليه السلام و حسين عليه السلام ، و بر هيچ كس ديگ__ر اط_لاق نمى ش__ود هر چند كه از خ_ويشاون__دان و اق_رب__اى آن جن__اب باش__د.

(24) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

اين معنا، معنايى است كه البته قرآن كريم لفظ نامبرده را بدان اختصاص داده است وگرنه در عرف عام، كلمه نامبرده بر خويشاوندان نيز اطلاق مى شود.

فوق، يكى از دلايل عصمت اهل بيت عليهم السلام است. در تحليل آيه بايد دقت شود كه اگر مراد چنين معنائى نباشد و بلكه مراد به آن تقوى يا تشديد در تكاليف باشد، (چنان كه برخى گفته اند،) ديگر اختصاصى به اهل بيت نخواهد داشت و خدا از همه بندگانش تقوى مى خواهد، نه تنها از اهل بيت، و نيز بايد توجه كرد كه يكى از اهل بيت خود رسول اللّه صلى الله عليه و آله است و با اين كه آن جناب به اتفاق عموم مسلمانان، از شيعه و سنى، معص_وم است، ديگ_ر معن_ى ن_دارد ك_ه خدا از او تق_وى بخواهد!

پس چاره اى جز اين نيست كه آيه شريفه را حمل بر عصمت اهل بيت كنيم و بگوئيم - مراد به بردن رجس، عصمت از اعتقاد و عمل باطل است و مراد به تطهير در عبارت «يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيرا،» زايل ساختن اثر رجس، به وسيله وارد كردن مقابل آن است و آن عب_ارت است از اعتق_اد بحق! پس تطهير اه_ل بيت، عب_ارت شد از اين كه:

(26) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

_ ايشان را مجهز به ادراك حق كند، حق در اعتقاد و حق در عمل. و آن وقت مراد به اراده اين معنا در عبارت - خدا مى خواهد چنين كند - نيز اراده تكوينى مى شود!

مسلم است كه اراده تشريعى كه منشأ تكاليف دينى و منشأ متوجه ساختن آن تكاليف به مكلفين است، اصلاً با اين مقام سازگار نيست! (و اراده تشريعى را خدا نسبت ب__ه تمام مردم دارد، نه تنها نسبت به اهل بيت.)

پس معناى آيه اين شد كه:

- خداى سبحان مستمرا و دائما اراده دارد، شما را به اين موهبت، يعنى موهبت عصمت اختصاص

دهد، به اين طريق اعتقاد باطل و اثر عمل زشت را از شما اهل بيت ببرد و در جاى آن عصمت_ى بياورد كه حتى اثرى از آن اعتقاد باطل و عمل زشت در دلهايتان باقى نگذارد! (1)

مفهوم تطهير و معصوم بودن اهل بيت (27)

رحمتتان كند!

«اِنَّما يُريدُ اللّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ اَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهيرا!»

من دشمن حربى كسى هستم كه با شما بجنگد و دوست هستم با كسى كه با شما دوست باشد!» (1)

صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

آن چيزى كه در اين آيه درخواست مزد در مقابل آن نفى شد، تبليغ رسالت و دعوت دين__ى است. خداى تعال__ى اين معنا را از ع__ده اى از انبياء از قبي__ل نوح و هود و صالح و ل__وط و شعيب عليهم السلام حكايت كرده است، كه در ضمن سخنانى كه به امت خود مى گفتند، اين را نيز خاطرنشان مى ساختند.

در آيه 90 سوره انعام به علت مزد نخواستن اشاره كرده و فرمايد:

- قرآن تذكرى است براى تمام عالم، نه براى يك طايفه معين، تا من از آن طايفه مطالبه مزد بكنم! چون وقتى قرآن مال همه مردم شد، اگر من ازكسى مزد بگيريم در برابر م_ال خود او بهائى گرفته ام!

در آيات مختلف قرآن مزد و اجر رسول خدا صلى الله عليه و آله را موارد مختلفى ذكر ف__رم__وده، م_ان_ن_د آي_ه 57 س___وره ف_رق_ان ك_ه در آن م_ى ف_رم_اي_د:

تحليلى از ذى القربى (33)

- بگو! مزد من اين است: كه يكى از شما بخواهد راهى به سوى پروردگارش اتخاذ كند! يعنى دعوت مرا بپذيرد، همين مزد من است! و خلاصه چيزى به جز دعوت در كار نيست، نه اجرى و نه مزدى!

اما خداى تعالى در آيه سوره شورى بر خلاف آياتى كه ذكر آن رفت، اجرى براى رس_ول خدا صلى الله عليه و آله معين كرده است و آن عبارت است از: «مودت به اقرباى آن حضرت!» (1)

چيزى ماوراى خود رسالت و دع_وت دين_ى و بق_ا و دوام آن ن_يست!

ل__ذا، مراد به م__ودت در قربا، با توج__ه به آيات قبل__ى سوره فوق كه مى فرمايد: «اَنْ اَقيمُوا الدّينَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا،» (13 / شورى) و اقامه دين و احكام آن را واجب مى نمايد، ايجاد وسيله اى است كه در واقع مى خواهد اين محبت را وسيله اى قرار دهد براى همين كه مردم را به اهل بيت، به عنوان مرجع علمى ارجاع دهد، لذا مراد به مودت در قرباء دوست_ى خويشاون_دان رس_ول خدا صلى الله عليه و آله است كه همان عترت او از اهل بيتش مى باشند.

ذى القربى در نقش مراجع علمى مردم (35)

بر طبق اين تفسير، رواياتى هم از طريق اهل سنت و اخبار بسيارى از طريق شيعه، وارد شده است كه همه آن ها آيه را به مودت عترت و دوستى با آن حضرات عليهم السلام ، تفسير كرده اند و اخبار متواترى هم كه از طريق دو طايفه بر وجوب مودت اهل بيت و محبت آن حضرات رسيده، كه اين تفسير را تائيد مى نمايد!

و اگر در يك طايفه ديگر اخبار، كه آن نيز متواتر است، يعنى اخبارى كه به هر دو طريق از رسول خدا صلى الله عليه و آله رسيده و مردم را در فهم كتاب خدا و معارف اصولى و فروعى دين و بيان حقايق آن، به اهل بيت عليهم السلام ارجاع داده است، (مانند: حديث ثقلين و حديث سفينه و امثال آن،) دقت كافى به عمل آوريم، هيچ شكى باقى نمى ماند كه منظور از واجب كردن مودت اهل بيت و آن را اجر رسالت قراردادن، تنها اين بوده كه اين محبت را وسيله اى قرار دهد براى همين كه مردم را به ايشان

ارجاع دهد و اهل بيت م_رجع علم_ى م__ردم ق_رار گيرن___د!

(36) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

پس به طورى كه گفتيم، مودتى كه اجر رسالت فرض شده چيزى غير از خود رسالت و دعوى دينى و بقا و دوام آن نيست!

در نتيجه، برگشت معناى آيه به اين مى شود كه من از شما اجرى درخواست نمى كنم، چيزى كه هست، از آن جا كه خداى تعالى مودت به عموم مؤمنين را كه قرابت من هم از ايشانند، بر شما واجب فرموده، من مودت شما را نسبت به اهل بيتم اجر رسالتم مى شمارم! خداى تعالى فرموده:

«اِنَّ الَّذينَ امَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْم_نُ وُدّا!» (96 / مريم)

كسانى كه ايمان آورده و اعمال صالح كردند (كه اهل بيت عليهم السلام در اين وادى راهنماي__ان ساي_رينن__د،) خ__داى رحم__ن به زودى محبتش__ان را در دل ه__ا مى اندازد.

ذى القربى در نقش مراجع علمى مردم (37)

و نيز فرموده: «مؤمنين و مؤمنات دوستان يكديگرند!» (71 / توبه) ضمنا اين اجر م_ودت در عي__ن ح_ال نفع_ى اس__ت كه ع_ايد خ_ود بش_ر مى گ_ردد، ن_ه عاي_د عت_رت! (1)

كه او را تزكيه كنند و برايش استغفارنمايند.

صلوات مؤمنين بر پيامبر، انعطاف ايشان است به وسيله درخواست رحمت براى او! در اين كه خداى تعالى، قبل از امر به مؤمنين (كه بر پيامبر صلوات بفرستند،) نخس__ت صلوات خود و ملائك__ه خود را ذكر كرد، دلالتى هست بر اين كه صلوات م_ؤمني__ن ب__ر آن جن_اب پي__روى خ__داى سبح_ان و مت__ابع__ت از م__لائك__ه اوس__ت.

از طريق شيعه و سنى روايات بسيارى رسيده در اين كه طريقه صلوات فرستادن مؤمنين بر آن جن_اب اين است كه از خ__دا بخ_واهند بر «او» و «آل او»صل__وات بفرستد.

صلوة بر محمد و آل محمد! (39)

ابوسعيد خدرى، ابوهريره، ابو مسعود، كعب بن عجزه و على عليه السلام نقل كرده ان_د و روايات شيع__ه نيز در اين زمين__ه از حد شم__ار بي_رون است!)

بركتى در نسل آن جن__اب قرار داد، به طورى كه در هم__ه عالم هيچ نسلى معادل آن ديده نمى ش__ود، آن ه_م با آن همه بلاه_ا كه بر سر ذري__ه آن جن_اب آوردن__د و گروه گروه از ايش__ان كشتن_د! (1)

(44) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

يا مراد هم «خير كثير» است و هم «كثرت ذريه»، چيزى كه هست كثرت ذريه يكى از مصاديق خير كثير است و اگر منظور مسئله ذريه به استقلال يا به طور ضمنى نبود، آوردن كلمه «اِنَّ» در جمله «اِنَّ شانِئَكَ هُوَ الاَْبْتَ_ر - بدان كه محققا دشمن و شماتت گوى تو اجاق كور است!» فايده اى نداشت، زيرا كلمه «اِنَّ» علاوه بر تحقيق، تعليل را هم مى رساند و معنا ندارد كه بفرمايد ما به تو حوض داديم، چونكه بدگوى تو اجاق كور است و يا بى خبر است!؟

رواي__ات هم بسيار زياد رسي__ده كه سوره مورد بح__ث در پاسخ كسى نازل شده كه رس__ول خ__دا صلى الله عليه و آله را به اج__اق ك__ور بودن زخم زب__ان زد و اين زخ__م زبان هنگام__ى ب__ود ك__ه قاس__م و عب_داللّ__ه دو ف__رزن__د رس__ول اللّه صلى الله عليه و آله از دني__ا رفتن_د.

در بعضى از تواريخ آمده كه شماتت كننده عاصى بن وائل بوده است، ولى برخى

(48) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

نيز نام وليدبن مغيره، ابوجهل، عقبه بن ابى معيط و كعب بن اشرف را ذكر كرده اند، ولى معتبر همان است كه مى گفت: عاصى بن وائل بوده است، چون در احتجاج حضرت امام حس__ن عليه السلام عليه عمروبن عاصى پسر عاص__ى، به نقل از مرحوم طبرسى مفصل در اين باره احتجاج شده است. (1)

و اطع__ام مسكي__ن و يتي__م و اسيرش__ان خبر داده اس__ت و ايش__ان را مى ستاي__د و وعده جميل ش__ان مى ده_د!

معلوم مى شود كه سبب نزول اين آيات هم همين داستان بوده كه در تاريخ اسلام ثبت شود. اين داستان در خارج واقع شده است، نه اين كه بخواهد يك قصه فرضى را جعل كندوآن گاه آثارخوب آن را شمرده و كسانى را كه آن چنان عمل كنندوعده جميل دهد.

نكته مهمى كه از لحاظ تاريخى بايد بدان توجه داشت اين است كه اين آيات يكى از سه طايفه اى را كه به وسيله ابرار اطعام شده اند. اسير دانسته است. اين خود شاهد بر اين است كه آيه مزبور در مدينه نازل شده است و داستان بعد از هجرت رسول اللّه صلى الله عليه و آله

(50) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

و ق__وت يافتن اس_لام و غلبه مسلمين بر كفار و مشركين اتفاق افتاده است، نه قبل از آن.

در اين آيات، هدف عملكرد اين افراد را «لِوَجْهِ اللّه» دانسته است. معناى اين كه عملى به خاطر وجه اللّه انجام شود، اين است كه در انجام عمل اين نتيجه منظور گردد كه رحمت خداى تعالى و خوشنودى اش جلب شود! منظور تنها و تنها اين باشد و ذره اى از پاداش هائى كه در دست غير الهى است، منظور نباشد:

«بندگانى كه به نذر خود وفا كنند و از روزى بترسند كه، شر آن روز به همه سو گسترده باشد و غذاى خود را براى دوستى او، به مسكين و يتيم و اسير، مى دهند! و گويند: ما شما را در راه خ_دا طع_ام مى دهيم! از شما نه پاداشى مى خواهيم و نه هيچ سپاسگزارى!» (7 تا 9 / انسان)

در روايات اسلامى، از ابن عباس (در كشاف) روايت شده كه

حسن و حسين عليهماالسلام

ابرار و وصف آن ها در قرآن (51)

بيمار شدند و رسول خدا صلى الله عليه و آله با جمعى از صحابه از ايشان عيادت كردند و مردم به على عليه السلام گفتند: چه خوب است كه براى بهبودى فرزندانت نذرى كنى! على و فاطمه و فضه (كنيز آن ها) نذر كردند كه اگر كودكان بهبودى يابند، سه روز روزه بدارند. بچه ها بهب_ودى ي_افتند و اث_رى از كسالت ب_اقى نماند.

بعد از بهبودى كودكان، على عليه السلام از شمعون خيبرى يهودى سه من جو قرض ك__رد و فاطم__ه عليهماالسلام يك م__ن آن را دست__اس و سپس خمي__ر كرد و پن__ج قرص ن__ان ب__ه ع__دد اف_راد خ_ان__واده پخ__ت و سه_م ه_ر كس_ى را جل__وش گذاش__ت، ت__ا افط__ار كنن_د.

در همين بين سائلى به در خانه آمد و گفت:

_ سلام بر شما اهل بيت محمد! مسكينى ازمساكين مسلمينم، مرا طعام دهيد كه خدا

(52) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

شما را از مائده هاى بهشتى طعام دهد!

خاندان پيامبر آن سائل را بر خود مقدم شمردند و افطار خود را به او دادند و آن ش_ب را جز آب چي_زى نخوردن__د و با شك_م گرسن_ه دوب___اره ني___ت روزه كردن_د.

هنگام افطار روز دوم طعام را پيش خود نهادند تا افطار كنند، يتيمى بر در سراى ايستاد. آن شب هم يتيم را بر خود مقدم داشتند و در شب سوم اسيرى آمد و همان عمل را با او كردند!

صبح روز چهارم كه شد، على عليه السلام دست حسن و حسين عليه السلام را گرفت و نزد رس__ول اللّه صلى الله عليه و آله آمدند و پيامبر اكرم وقتى بچه ها را ديد كه چون جوجه ضعيف از شدت گرسنگى مى لرزن__د، فرمود: چقدر بر من دش__وار

مى آيد كه من شم__ا را به چنين حال__ى ببين__م!

ابرار و وصف آن ها در قرآن (53)

و آن گاه با على و كودكان به طرف فاطمه رفت و او را در محراب خود يافت و ديد كه شكم__ش از گرسنگ__ى به دنده ه__اى پشت چسبي__ده و چشم هاي__ش گ_ود افتاده است.

از مشاهده اين وضع، رسول گرامى ناراحت شد. در همين حال جبرئيل نازل شد و عرضه داشت:

_ اين سوره را بگير، كه خدا تو را به خاطر داشتن چنين اهل بيتى تهنيت مى گويد! آن گاه اين سوره (انسان) را قرائت كرد. (1)

1- المي____________زان ج : 39 ، ص : 357 .

(54)

مَوْلاه! هركه را من مولا هستم، پس على مولاى اوست!

(58) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

اَللّهُ_____مَّ وَالِ مَ____نْ والاه! خدايا! هركه على را دوست بدارد، دوستش بدار!

وَ ع_____ادِ مَ___نْ ع_____اداه! و ه__ر ك___ه دشم__ن ب__دارد، دشمن__ش ب__دار!

وَانْصُ_رْ مَ_____نْ نَصَ____رَه! ه__ر ك__ه او را ي__ارى كن__د، ي__ارى اش ك___ن!

وَاخْ___ذُل مَ___نْ خَ___ذَلَ____ه! و ه__ر ك__ه او را ب__ران____دازد، ب___ران___دازش!

لِاَنَّهُ مِنّى وَ اَنَا مِنهُ! وَ هُوَ مِنّى بِمَنْزِلَةِ هارُونَ مِ_نْ مُوسى اِلاّ اَنَّهُ لا نَبِىَّ بَعْدى!

على از من است و من ازاو هستم! و نسبت او به من به منزله هارون است به موسى، الاّ اين كه بعد از من پيامب_رى نخواهد بود!»

و اين آخرين فريضه اى بود كه خدا بر امت محمد صلى الله عليه و آله واجب كرد و پس از آن خدا اين آي_ه را بر پيغمبر نازل فرمود: «امروز آنان كه كافر شدند، از دين شما مأيوس گشتند، پس از آن_ان مترسي__د و از من بترسي__د! امروز دين شما را برايت__ان كامل ك__ردم و نعمتم را

زمان ابلاغ ولايت (59)

بر شم__ا تم__ام ك__ردم و اس__لام را براى شم__ا (به عن__وان) دي__ن پسن_دي__دم!» (3 / مائ__ده)

(معنى «اكمال دين» كامل ساختن دين، از حيث فرايض است، كه ديگر بعد از اين آيه، هيچ فريضه اى باقى نماند كه تشريع نشده باشد.) (1)

مردم هر يك از فرايض را كه خدا به ايشان دستور داده بود، اعم از نماز و روزه و زكات و حج از پيغمبر صلى الله عليه و آله پذيرفته و وى را در اين زمينه تصديق كرده بودند. (نقل از حضرت باقر عليه السلام در المناقب الفاخره) (2)

1- الميزان ج: 9، ص: 307.

2- ال_مي_______زان ج: 9، ص: 299.

(60) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

در دو آيه فوق الذكر تدبر كنيم و همچنين در احاديثى كه از طريق شيعه و سنى در زمينه اين دو آيه رسيده و در روايات متواتر غديرخم تامل كنيم، و به همين ترتيب، اوضاع داخلى جامعه اسلامى را در اواخر عهد رسول اللّه صلى الله عليه و آله به خوبى بررسى و عميقا در آن فكر كنيم، قطع پيدا مى كنيم كه امر «ولايت» ايامى چند قبل از روز غدير نازل شده بود، ولى پيغمبر صلى الله عليه و آله در اظهار آن از مردم پرهيز مى كرد، مى ترسيد مردم اين امر را تلقى به قبول نكنند و يا نسبت به حضرتش قصد سوئى كنند، و در نتيجه امر دعوت مختل شود و بدين جهت در تبليغ اين امر به مردم، امروز و فردا مى كرد تا اين كه آيه: «يأَيُّهَا ال_رَّسُولُ! - بَلِّ_غْ م_ا أُنْ_زِلَ اِلَيْ_كَ مِ_نْ رَّبِّ_كَ...!» (67 / مائده) نازل شد و آن وقت ديگ_ر پيغمب_ر صلى الله عليه و آله مهل_ت نداد.

دليل تأخير ابلاغ فريضه ولايت (61)

و بنابراين، ممكن است خداوند، قسمت معظم سوره را كه آيه: «الْيَوْمَ اَكْمَلْتُ لَكُمْ دينَكُمْ!» در بين آن بوده و همچنين امر «ولايت» را با اين آيه، و همه اين ها را، روز عرفه نازل كرده باشد، ولى پيغمبر صلى الله عليه و آله بيان «ولايت» را تا روز «غديرخم» به تأخير انداخته، ولى آيه ولايت را روز «عرفه» خوانده باشد و اين كه برخى از روايات نزول آن را روز غديرخ__م گفته ان__د، بعي__د نيس__ت از اين جه__ت باش__د ك__ه پيغمب__ر صلى الله عليه و آله اين آيه را از نظر اين كه در شأن ولايت ن_ازل شده، مق_ارن با تبلي__غ امر «ولاي__ت» قرائ__ت كرد. (1)

آيه ولايت با عبارت زير، اولين نقطه اهميت فريضه ولايت را گوشزد مى كند:

«امروز، آنان كه كافر شدند، از دين ما مأيوس گشتند، پس از آن ها مترسيد، ولى از من بترسي__د!» (3 / مائده)

كفار در دين مسلمانان، يعنى «اسلام» طمع داشتند و اميدوار بودند كه تا پس از يك مدت به نحوى از بين برود. اين طمع و اميد، اسلام را هر زمان تهديد مى كرد و دين هر روز از طرف آنان در معرض خطر بود و مسلمانان حق داشتند و بجا بود كه از اين مطلب بترسند و حذر داشته باشند.

پس عب__ارت «از آنان مترسي__د!» از طرف خداى سبح__ان، مؤمني__ن را از آن خط__رى كه متوج__ه آن__ان ب__ود و از رخن__ه نهان_ى آن ت_رس داشتن__د ام__ان مى دهد.

انتخاب جانشين: استحكام شالوده دين (63)

مشركين سعى داشتند اين شجره طيبه را از ريشه قطع كنند و اين بنيان رفيع را با فريب دادن مؤمنين و اشاعه نفاق در جماعت آنان و منتشر كردن شبهات و خرافات به منظور فاسد كردن دين مسلمين، از پايه و شالوده خراب كنند. در ابتداء شروع كردند تصميم و همت پيغمبر را در دعوت دينى، با مال و جاه سست كنند و تصميم حضرت را از بين ببرند. سپس كوشيدند بر اثر آميزش و مداهنه پيغمبر را سست كنند... آخرين چيزى كه كفار اميد بدان داشتند و اميدوار بودند كه با آن دين از بين برود و دعوت حق پيغمبر بميرد اين بود كه عنقريب دين با وفات اين شخصى كه امر دين را بپا داشته و فرزند ذكورى در پى ندارد، مى ميرد!

لذا تمام نااميدى كفار هنگامى محقق مى شود كه خداى سبحان براى

اين دين كسى را منصوب كند كه در پاسدارى و تدبير امر دين و ارشاد و هدايت امتى كه بر اثر دين

(64) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

سرپا ايستاده اند، قائم مقام پيغمبر باشد! دنباله اين كار، نااميدى كفار از دين مسلمانان است، زيرا مشاهده مى كردند كه اين دين از مرحله خطر خارج شده و به مرحله اى رسي__ده كه عه__ده دار «شخص__ى» آن را به عه__ده دار «نوعى» تحوي__ل داده است و اين كامل ساختن دين اس__ت، كه دين را از حالت زوال پذيرى به حالت دوام و بقاء برگرداند و اين تمام كردن نعمت دي__ن است! منظور از كفار، اعم از بت پرستان و يهوديان و مسيحيان و ديگران هستند. (1)

جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

آنان سلب نمايد!

خداى سبحان اين مطلب را بيان كرده كه سلب نعمت، سببى غير از كفر به آن ندارد و كف____ران كنندگان نعمت را با شديدتري__ن وجهى در آيات قرآن__ى تهديد فرم_وده است. حالا كه دين با فريضه «ولايت» كامل گشته است، خطرى از جانب كفار نيست ولى عوامل و موجبات فساد و هلاك مى تواند از ناحيه خود مسلمانان در دين رخنه كند. و اين، براثر كفران مسلمانان به اين نعمتِ تمام شده و كنار گذاشتن اين دين كامل و مورد پسند خدا است، كه در چنين روزى خدا نعمتش را از ايشان مى گيرد و به نقمت تغييرش مى دهد و جامه گرسنگى و ترس بر ايشان مى پوشاند...البته مسلمانان اين كار را كردند و خدا هم كرد...!

(هر كه بخواه__د اندازه صدق و راست__ى اين آيه را در اين پيش بين__ى درياب__د،

اخلال در جانشينى و ولايت: زوال نعمت (67)

لازم اس__ت در وض__ع و حال ام_روز عالم اسلام تأم__ل كند و آن گ__اه به عق__ب برگ__ردد و ح__وادث تاريخ__ى را تحلي__ل كن__د ت__ا به ريش__ه اين وض__ع دست ياب__د!)

همه آيات «ولايت» در قرآن كريم، ارتباط تامّى با تحذير اين آيه دارد و خدا به غير از باب ولايت، جاى ديگر مردم را از خودش تحذير نكرده است، كه پشت سر هم مى فرمايد: «يُحَذِّرُكُمُ اللّهُ نَفْسَهُ!» (28 / آل عمران)

مى فرمايد: «و نعمتم را بر شما تمام كردم!»

مراد از نعمت (هر چه باشد،) امرى است معنوى واحد كه گويا ناقص بوده و اثرى نداشته و حالا تمام شده و اثرى كه از آن انتظار مى رفت، بر آن بار شده است. «اسلام» _ كه مجموع چيزهائى است كه از طرف خدا نازل شده تا او را بپرستند _ «دين» است و از آن جهت كه از حيث «عمل كردن»به آن، مشتمل بر ولايت خدا، ولايت رسول و ولايت اولياء امر بعد از رسول است، «نعمت» است.

ولايت خدا (يعنى تدبير امور بندگان به وسيله دين،) تمام نمى شود مگر به ولايت رس__ول او و ولايت رس__ول او نيز جز به واسط__ه ولايت «اولى الامر» بعد از رسول (يعنى ت_دبير ام_ور دين_ى مردم به اذن خدا،) تمام نمى شود!

دين چگونه كمال يافت؟ (69)

پس خداى تعالى مى فرمايد:

_ امروز _ يعنى روزى كه كفار در آن روز از دين شما مأيوس گشتند _ مجموع معارف دينى را كه بر شما نازل كرده بودم، به واسطه واجب كردن «ولايت» كامل ساختم و نعمتم را _ يعنى ولايت را كه عبارت از اراده و تدبير الهى امور دينى است _ بر شما تمام كردم، زيرا تا امروز تنها ولايت خدا و رسول بود و اين ولايت مادام كه وحى نازل مى شود كافى است، ولى براى دوره بعد، از زمان انقطاع وحى، كه رسول در بين مردم نيست كه از دين خدا حمايت و دفاع كند، كافى نيست، بلكه لازم و واجب است كه كسى را منصوب كنند تا بدين امر قيام كند و او همان «ولىّ امر» بعد از رسول خداست، كه قيم امور دين و

امت است!

پس «ولايت» يك «قانون» است، كه ناقص بود و تمام نبود و با نصب ولىّ بعد از

(70) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

رسول، تمام شد و حالا تشريع دين كامل شده و نعمت ولايت تمام گشته، من از حيث دين، اسلام را براى شما پسنديم، كه دين توحيد است و در اين دين به جز خدا پرستش نمى شود و غير از خدا يا ولىّ و رسولى كه خدا امر به اطاعت او كرده باشد، از كس ديگ_رى اطاعت نمى شود! (1)

قرار مى گيرد. آيات متع__ددى در قرآن مجي__د وجود دارد كه بر ولايت اميرالمؤمنين على بن ابيطالب عليه السلام دلالت دارند. يكايك اين آي__ات جداگانه در اين كت__اب نقل ش__ده است. آيه اى كه در بالا ذكر گردي__ده يكى بارزترين آن هاس__ت و اين آي__ه دستور اصل__ى ابلاغ ولايت، به شم__ار مى رود، كه به موجب آن خداوند سبحان در قرآن مجيد به رس_ول گ_رام_ى خ__ود صلى الله عليه و آله چني__ن فرم__ان مى ده__د:

_ «اى رسول ما! آن چه را كه از ناحيه پروردگارت به تو نازل گشته، ابلاغ كن! و اگر نكنى، رسالت او را نرسانده اى! و خدا تو را از مردم حفظ مى كند، خدا كافران را هدايت نمى كند!»

در اين آيه، دو نكته به طور روشن بيان گرديده است:

ولايت على بن ابيطالب عليه السلام (73)

_ يكى، دستورى است كه خداى تعالى به رسول اللّه صلى الله عليه و آله داده است، البته دستور اكي__دى كه پشت سرش فشار و تهدي__د است، به اين كه پيغام تازه اى را به بشر ابلاغ كن__د! _ دوم__ى، وع__ده اى است ك__ه خداى تعال__ى ب__ه رس__ول خود داده اس__ت، كه او را از خط_رات_ى ك__ه در اي__ن اب__لاغ ممك__ن است متوج__ه وى ش__ود، نگه__دارى كن__د!

افتاده است، كه همه اهل كتاب از قدرت و عظمت مسلمين در گوشه اى غنوده بودند. علاوه بر همه، در اين آيه تكليفى طاقت فرسا به اهل كتاب نشده كه از ناحيه آن ها خطرى متوجه رسول اللّه صلى الله عليه و آله گردد؟! پس به طور روشن معلوم شد كه آيا موردبحث هيچ گونه ارتباطى با اهل كتاب ندارد.

(76) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

اس__ت، ولى شدت حرم__ت آن به اندازه حرمت زناى محصنه نيست. پس اين حكمى كه چنان حايز اهميت است، كه رسول اللّه صلى الله عليه و آله از ابلاغ آن انديشناك است بايد حكمى باشد كه دين با نبود آن جسمى است بدون روح، كه نه دوامى دارد و نه حس و حركت و خاصيتى!

و اين مطلب به خوبى از آيه استفاده مى شود و آيه كشف مى كند كه حكم حكمى است كه مايه تماميت دين و استقرار آن است، حكمى است كه انتظار مى رود مردم عليه آن قيام كنند و در نتيجه ورق را برگردانده و آن چه را كه رسول اللّه صلى الله عليه و آله از بنيان دين بنا كرده منهدم و متلاشى سازند و نيز كشف مى كند از اين كه رسول اللّه صلى الله عليه و آله

خطر در ابلاغ آيه ولايت (79)

هم اين معنى را تفرس مى كرده و از آن انديشناك بوده است و لذا در انتظار فرصتى مناسب و محيطى آرام بود كه بتواند مطلب را به عموم مسلمين ابلاغ كند، و مسلمين هم آن را بپذيرند، امروز و فردا مى كرده است و در چنين موقعى اين آيه نازل شده است و دستور فورى و اكيد به تبليغ آن حكم داده است.

صحنه سازى هائى كه از طرف كفار تصور دارد همان افترائاتى است كه در قرآن كريم از اول بعثت تاكنون از آنان نقل شده است. پس اگ_ر خط_رى بوده (و مسلم_ا ه_م بوده) ام_رى ب_وده ك_ه از جهت كيفيت و زمان با گرفتارى هاى فوق الذكر منطبق نمى شود و وقوعش جز در بعد از هجرت و پاى گرفتن دين در مجتمع اسلامى تصور ندارد!

هيچ ترسى آن را ابلاغ كن_د و او را وعده داده كه اگر مخالفي_ن در صدد مخالف__ت برآيند، آن ها را هداي__ت نكند!

اين مطلبى است كه روايات اسلامى از طري__ق شيع__ه و سن__ى آن را تائي_د مى كنند.

حاكمى است كه امور آن را تدبير و اداره نمايد؟!

كيست ك_ه چني_ن ت_وهم_ى را بكن_د؟

و اگر كرد، جواب كسى را كه از سيره رسول اللّه صلى الله عليه و آله بپرسد، چه مى گويد؟ زيرا رسول اللّه صلى الله عليه و آله سيره اش بر اين بود كه هر وقت به عزم جنگ از شهر بيرون مى رفت

وجوب ولايت و جانشينى (85)

كسى را به جانشينى خود و به منظور اداره امور اجتماعى مسلمين جاى خود مى گذاش__ت. كما اين كه على بن ابيطالب عليه السلام را در جنگ تبوك جانشين خود در مدينه قرار داد.... و على عليه السلام هم كه عش_ق مفرط به شه_ادت در راه خ__دا داش__ت ع__رض كرد:

_ آيا مرا خليفه و جانشين خود در مدينه قرار مى دهى، با اين كه در شهر جز زنان و كودكان كسى باقى نمانده است؟ فرمود: _ آيا راضى نيستى كه نسبت تو به من نسبت هارون باشد به موسى، با اين تفاوت كه بعد از موسى پيغمبرانى آمدند و پس از من پيغمب_رى نخواه_د آمد؟!

و هم آن حضرت در ساير شهرهائى كه آن روز به دست مسلمين درآمده بود، مانند مكه و طائف و يمن و امثال آن ها جانشينان و حكامى را نصيب مى فرمود و نيز بر لشكرها چه كوچك و چه بزرگ كه به اطراف مى فرستادند، به امر او پرچم دارانى مى گمارند.

(86) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

اين بوده است رفت__ار رسول اللّه صلى الله عليه و آله در ايام حيات خود و چون فرقى بين آن زمان و زمان پس از رحلت آن جناب نيس__ت، از اينرو بايد براى زمان غيب__ت خود هم فكرى بكن__د و شخص_ى را براى اداره ام__ور امت تعيين بفرماي__د، بلكه احتي_اج م__ردم به وال__ى در

زم_ان غيب_ت آن جناب بيشت__ر است از زمان حض__ورش، با اين ح__ال چگونه مى توان تصور كرد كه آن جن__اب براى آن روز م_ردم هي_چ فك_رى نكرده است؟!

اللّه صلى الله عليه و آله درست فراست كرده و در احس__اس خط__ر مصي__ب ب_وده اس_ت؛ و مى رساند ك__ه مطلب از مسائل__ى است كه رس__ول اللّه صلى الله عليه و آله زنده است، بايد به زب__ان مبارك خ__ودش به م__ردم ابلاغ شود و كس_ى در ايف_اى اي_ن وظيف_ه ج_اى خود آن جن_اب را نمى گي_رد!

و خدعه است؟ و خلاصه از بيان نوع شكنجه و آزار مردم سكوت كرد تا افاده عموم كند و همه انواع آزارها را شامل شود و لكن از همه بيشتر همان

(92) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

كارشكنى ه__ا و اقداماتى به ذه_ن مى رسد كه باعث سقوط دين و كاستن از رونق و نفوذ آن شود.

حفاظت به رس_ول گ_رامى خود مى ده_د، مخالفين را كفار مى خواند!

- در اين جا اين سؤال پيش مى آيد كه همان طور كه از آيه مورد بحث استفاده

(94) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

مى شود، آيا خداوند رسول خودرا از شر كفارحفظ فرمود؟ و اگر چنين است پس آن همه آزار و محنت هاكه از كفار و از امت خود ديد چه بود؟

- سؤال بعدى اين است كه آيه مى فرمايد: «خداوند كفار را هدايت نمى كند!» آيا اين جمله منافى قرآن و عقل نيست؟ آيا جز اين است كه ما به چشم خود مى بينيم كه خداوندكفار را يكى پس از ديگرى هدايت مى كند؟!

جواب سؤال اول اين است كه:

- خداوند با تعليل آخر آيه عملاً عموميت اين «حفظ» را مقيد به مشكلات و آزار و شرى كرده كه ممكن بود رسول اللّه صلى الله عليه و آله در قبال تبليغ اين حكم ببيند و ارتباطى با عموم

ترس از كدام مردم؟ (95)

آزارهائى كه رسول اللّه صلى الله عليه و آله قبلاً ديده، ندارد!

حالا اين شر به چه صورتى ناشى مى شد، فرق نمى كند، اعم از اين كه احتمال داشت آن جناب را در حين تبليغ حكم به قتل برسانند و يا بر او شورش كرده و اوضاع را دگرگون سازند، يا حيله و سياست هائى به كار ببرند كه اين حكم را قبل از اين كه به مرحله عمل برسد، خفه كنند؟ و لكن خداى تعالى كلمه حق و دين مبين را بر هر چه بخواهد و هر كجا و هر وقت و هركس كه بخواهد اقامه و اظهار مى نمايد!

جواب سؤال دوم اين است كه:

- بايد دانست كه مقصود از «كفر» در اين جا كفر به خصوص آيه اى است كه

(96) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و

اهل بيت نبوت

متضمن حكم مورد بحث است، يعنى - آن چه از پروردگارت به تو نازل شده - اشاره به آن حك__م است، نه كف__رى كه به معن__ى استكبار از اص__ل دين و از اق__رار ب__ه شهادتي__ن است، زيرا كف__ر به اين معن__ى يا م_ورد آيه مناسب__ت ندارد!

بنابراين، وقتى خداى تعالى مى فرمايد _ اين كفار را هدايت نمى كند _ منظور هدايت به راه راست نيست، بلكه مراد «هدايت به مقاصد شوم،» آن ها است و معنى اش اين است كه: خداوند ابزار كار و اسباب موفقيت را در دسترس آنان قرار نمى دهد! خداوند آن ها را مطلق العنان نمى گذارد تا هر لطمه كه بخواهند به دين و به كلمه حق وارد آورن_د و نورى را كه از جلب خ_ود نازل كرده، خاموش سازند!

نازل شد و اين آيه را فرود آورد، رسول اللّه صلى الله عليه و آله سه روز در انجام آن مكث كرد تا رسيد به «جُحفه» و در اين سه روز از ترس مردم دست على را نگرفت و او را بالاى دست خود بلند نكرد، تا اين كه در روز غدير، در محلى كه آن را «مهيعة» مى گفتند، بار گرفته و پياده شد و آن گاه دستور داد بانگ نماز در داده و مردم را به نماز دعوت كنن__د. مردم برحسب معمول اجتماع كردند، و رسول اللّه صلى الله عليه و آله در برابرشان قرار گرفت و فرمود:

_ چه كسى از خود شما بر شما اولويت دارد؟ همه بانگ بلند عرض كردند: - خدا و رسول او! آن گاه بار ديگر همين كلام را تكرار فرمود و همه همان جواب را دادند. بار س__وم نيز همان را پرسي__د و همان جواب را شنيد و آن گاه دست على را گرفته و فرمود: _ هر كه من م__ولاى اويم، على م__ولاى اوست! - پروردگارا! دوست بدار

چگونگى ابلاغ ولايت در روايات اسلامى (99)

دوستان على را! _ و دشم__ن بدار كسى را كه با على دشمنى كند! _ يارى كن هر كه را به على يارى دهد! _ و تنها بگذار كسى را كه در موقع حاجت على را تنها بگذارد! _ چون كه على از من و من از على هست__م! - على نسبت به م__ن به منزله ه__ارون است نسبت به موسى، با اين تف__اوت كه بع__د از موسى پيامبران__ى بودن__د و پس از من پيغمب__رى نخ_واه_د آم__د!

اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

«حديث غدير» يعنى فرمايشى را كه رسول اللّه صلى الله عليه و آله آن روز درباره على عليه السلام فرمود، خود حديثى است متواتر كه هم از طريق شيعه و هم از طريق اهل سنت به بيشتر از صد طريق و از جمع كثيرى از صحابه نقل شده است، از آن جمله: براء ابن عازب _ زيدبن ارقم _ ابو اي_وب انص_ارى - عم_ر بن خطاب - على بن ابيطالب - سلمان فارسى - ابوذر غفارى - عمار ياسر - بريده - سعد بن ابى وقاص - عبداللّه بن عباس - ابو هريره - جاب__ر ب__ن عب__داللّه - اب__و سعي__د خ__درى - انس بن مال__ك - عم_ران بن حصي_ن _ اب__ن ابى اوف__ى - سعدان__ه - همس_ر زي_دب__ن ارق_م....

به علاوه اين كه همه امامان اهل بيت رسول اللّه صلى الله عليه و آله بر صحت آن اجماع دارند! احمدبن حنبل و بسيارى ديگر روايت را اين طور نقل كرده اند كه:

- «رسول اللّه فرمود: اَيُّهَا النّاس آيا مگر معتقد نبوديد كه من اولايم به مؤمنين از خود

حديث غدير (101)

آن ه__ا؟ گفتن_د: چ_را؟ ف_رم__ود: - ه_ر كس ك_ه م__ن م_ولاى اوي__م عل_ى مولاى اوست!»

كتاب هاى بسيارى در خصوص اين يك حديث و به دست آوردن عده طرق روايتى آن و بحث درباره متن آن، چه به قلم علماى اهل سنت و چه به قلم علماى شيعه تأليف ش__ده است كه به ق__در كفايت در آن ه__ا درباره اي__ن ح_ديث شري__ف بح_ث شده است.

(در عصر اخير، بزرگترين تحقيق در اين زمينه به وسيله مرحوم علامه امينى، در سلسه مجلدات معروف به «الغدير» تأليف يافته است كه در آن ها سعى شده از منابع اهل سنت، روايات مربوط به اين حديث شريف و

واقعه تاريخى مهم صدر اسلام، جمع آورى شود.) (1)

1- ال_مي____زان ج: 11، ص: 70.

(102) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

ثابت مى كند.

آيات ولايت، قيام به تشريع و دعوت به دين و تربيت امت و حكومت بين آنان و قض__اوت در امور آنان را از شئ__ون و مناس__ب رسال__ت پيامبر صلى الله عليه و آله مى داند، تا جائى ك__ه در آي_ه 36 س__وره اح__زاب مى فرم__اي___د:

«وقتى خدا و رسولش در كارى حكم و فرمانى صادر مى كنند، هيچ مؤمن يا مؤمنه اى اختيار در امر خود را ندارند!»

همان گونه كه بر مردم اطاعت خداى تعالى واجب است، اطاعت رسول او نيز

معرفى ولايت على عليه السلام در آيات و روايات (105)

بدون قيد و شرط واجب است. آياتى نيز وجود دارد كه همين ولايتى را كه براى رس_ول خدا صلى الله عليه و آله ثابت مى كرد، براى اميرالمؤمنين على بن ابيطالب عليه السلام نيز ثابت مى كند.

از اين آيات يكى همين آيه مورد بحث است كه بعد از اثبات ولايت تشريع براى خدا و رسول با (و او عطف) عنوان «وَالَّذينَ امَنُوا» را كه جز بر اميرالمؤمنين عليه السلام منطبق نيست، به آن دو عطف نموده و به يك سياق اين سنخ ولايت را كه در هر سه مورد ولايت واحده اى است، براى پروردگار متعال، البته به طور اصالت و براى رسول خدا صلى الله عليه و آله و اميرالمؤمنين عليه السلام به طور تبعيت و به اذن خداى تعالى ثابت مى كند.

حال بررسى خلاصه اى مى كنيم از روايات بسيار زيادى كه در اين زمينه وارد شده است. و قبل از نقل خلاصه روايت تذكر مى دهيم كه روايات راجع به اين كه دو آيه مزبور درباره داستان «انگشتر به صدقه دادن على عليه السلام » نازل شده، بسيار است. با اين كه

(106) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

درب__اره كيفي__ت وقوع حادث__ه اختلاف دارند، اما روايت كنندگ__ان آن در مرحل__ه اول از صحاب_ه رسول

اللّ__ه صلى الله عليه و آله و بعد ام_ام_ان اه__ل بي__ت و مفسري_ن مى باشد، از جمله _

از صحابه:

اباذر غفارى عبداللّه ابن عباس انس ابن مالك عم___________ار

ج____اب____ر سلم_ه ب_ن كهي_ل اب___ى راف____ع عمرو بن عاص

از ام_ام_ان اه_ل بيت:

ح__ض____رت ام____ام ح_س_ي___ن عليه السلام حضرت ام_ام سجاد على بن حسين عليه السلام

حض_رت امام باقر محمد بن على عليه السلام حضرت امام صادق جعفر بن محمد عليه السلام

حضرت امام هادى على بن محمد عليه السلام

از ائمه تفسير:

معرفى ولايت على عليه السلام در آيات و روايات (107)

- احمد، نسائى، طبرى، طبرانى، عبد بن حميد و غير ايشان از حفاظ و ائمه حديث و متكلمين كه همه صدور اين روايات را از ناحيه مقدس رسالت صلى الله عليه و آله مسلم دانسته اند و هي_چ ي__ك در آن ها خدش_ه نك_رده ان_د.

- فقها در بحث نماز، روايات مزبور را با آيه شريفه منطبق دانسته اند.

- عموم علماى ادب و مفسرينى كه در تفسير قرآن بيشتر متعرض جهات ادبى قرآنند، يا اين كه بيشترشان از بزرگان و ائمه اهل ادبند، مانند: زمخش_رى صاحب «كش_اف» و اب_وحيان، ك_ه اي_ن ان_طباق را پ_ذيرفته اند.

و هيچ يك از ناقلين اين روايات با اين كه همه عرب و اهل زبان بوده اند در اين انطباق مناقشه و ايراد نكرده اند.

رواي__ت اب_ن عب_اس:

(108) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

- از ابن عباس نقل شده كه گفت روزى على عليه السلام در حال ركوع بود كه مسكينى نزدش آمد و آن جناب انگشرى خود را به وى داد پس از آن رسول اللّه صلى الله عليه و آله از سائل پرسيد: چه كسى اين انگشتر را به تو داد! عرض كرد: اين مردى كه در ركوع است! دنبال اين ماجرا اين آيه نازل شد.

«جز اين نيست كه ولى شما خداست

و رسول او و آنان كه ايمان آورده اند، همان ايمان آورندگانى كه اقامه نماز و اداءِ زكات مى كنند، در حالى كه در ركوع نمازند!» (55 / مائ_ده)

(رواي__ت فوق به دلي__ل خلاصه ب__ودن آن در اين زمين__ه نق__ل شد، ب__راى مطالع__ه مفص_ل اي_ن روايات رج_وع ش____ود ب__ه المي___زان ج: 11، ص: 28 به بع__د) (1)

1- المي____زان ج: 11، ص: 24.

معرفى ولايت على عليه السلام در آيات و روايات (109)

يكتا ساخته است. (159/آل عمران)

از اين جا معلوم مى شود كه «اطاعت خدا» و «اطاعت رسول» با هم فرق دارند،

(112) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

گرچه اطاعت رسول در حقيقت اطاعت خدا نيز مى باشد زيرا اطاعت او را خدا واج__ب ساخته است - وَ مآ اَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ اِلاّ لِيُطاعَ! - يعنى مردم بايد بيان وحى و رأى او را در كاره__ا اطاع_ت كنند. (64 / نساء)

گذاشته و همه اين ها بالاخره به قرآن و حديث برمى گردد.

از اين جا معلوم مى شود كه اولى الامر - هر كس كه باشند - نمى توانند حكم جديدى

(114) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

وض__ع كنن_د و نمى توانن_د حك__م ثابت در كت__اب، و يا سنت__ى را، نس__خ نماين__د وگرنه وجوب رجوع در موقع نزاع به كت__اب و سن__ت و خدا و رس__ول معنائ_ى نداشت.

فقط اولى الامر مى توانند در موارد نفوذ ولايتشان اظهار رأى نمايند و در قضايا و موضوعات عامه از حكم خدا و رسول پرده بردارند.

با اين كه در آيه، بين رسول و اولى الامر را جمع كرده و براى هر دو با هم يك اطاعت خواسته، براى رسول كه امر به معصيت خدا يا اشتباه در حكم محال است، اگر در اولى الامر محال نبود، چاره اى نبود جز آن كه قيد آن را ذكر نمايد و چون قيد ذكر نشده است، پس آيه مطلق است و لازمه اش آن است كه در اولى الامر هم عصمت قائل شويم و همان طور كه در پيغمبر صلى الله عليه و آله قائليم، بدون هيچ فرقى!

معنى «امر» در كلمه اولى الامر، شأن مربوط به دين يا دنياى مؤمني_ن مورد خطاب

مفهوم اطاعت اولى الامر (115)

است. مراد از «اُولِى الاَْمْر» افرادى از اين امتند كه در اقوال خود معصومند و اطاعتشان واجب و شناسائى شان هم محتاج به تصريح خداوند متعال يا رسول وى صلى الله عليه و آله مى باشد و اين فقط با رواياتى كه از ائمه اهل بيت رسيده، كه خود را اولى الامر معرفى مى كنند، تطبيق مى كند!

اما اين سخن كه «اُولِى الاَْمْر» عبارتند از خلفاى راشدين يا امراء و علماء و غيره كه آراء و اقوالشان مورد قبول باشد، دو جواب دارد:

- اين كه آيه دلالت بر عصمت

اولى الامر مى كند و بدون شك در اين طبقات معص_وم وجود ندارد، مگ_ر در اعتقاد امامي_ه نسبت به خصوص حضرت على عليه السلام ،

- اين كه هيچ يك از س_ه نظر دليلى ندارند!

اما اشكالى كه بر اولى الامر بودن اهل بيت عصمت وارد كرده اند، يكى اين

(116) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

است كه اين امر محتاج تصريح خدا و رسول است، جواب آن است كه اين مطلب در ق_رآن و رواي_ات ه_ر دو ت_ص_ريح ش_ده است! مث_ل آي_ه ولايت، آي_ه تطه_ي_ر و امثال آن و مثل حديث سفينه و حديث ثقلين و ساير احاديث مربوط به اولى الامر، كه از طرق شيعه و سنى رسيده است!

(اشكالات ديگرى نيز وارد كرده اند كه در اين باره به مفصل آن در الميزان مراجعه شود، كه جواب هاى لازم نيز در هر مورد داده شده است.)

نتيجه مطلب اين مى شود كه مراد به «اُولِى الاَْمْر» در آيه فوق، مردانى از ملت اسلام هستندكه حكم هريك در عصمت حكم پيغمبر است! در روايات اسلامى، در تفسير برهان، ابن بابوي__ه از جاب__ر بن عبداللّ_ه انصارى روايت مى كند:

وقت__ى آي_ه فوق بر پيغمب__ر صلى الله عليه و آله ن__ازل شد، گفت__م:

مفهوم اطاعت اولى الامر (117)

_ يا رسول اللّه صلى الله عليه و آله خدا و تو را شناختيم اولى الامر كه خداوند اطاعتشان را همراه اطاعت تو قرار داد، چه كسانى هستند؟ فرمود: «- آنان جانشينان منند، اى جابر! و پيشوايان مسلمين پس از من! اول ايشان على بن ابيطالب است! و پس از وى حسن و حسين و على بن حسين و فرزندعلى، محمد معروف در تورات به «باقر» كه تو او را خواهى ديد! وقتى ديدى سلام مرا به او برسان!

و سپس صادق جعفربن محمد و بعد موسى بن جعفر،

على بن موسى، محمد بن على، على بن محمد و حسن بن عل__ى و بعد، همن__ام و هم كني__ه من، كه حج__ت خ__دا و بقيه او در روى زمي_ن و نزد بندگان است و او فرزند حسن بن على است، كه خدا به دست وى مشرق و مغرب زمين را خواهد گشود و كسى است كه از شيعيان و دوستان خود پنهان خواهد بود و به امامت وى كس__ى پابرج__ا نخواهد ماند مگر آن كس كه خدا قلبش را به ايم_ان آزموده باش_د!»

(118) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

ج__اب__ر مى گ__وي_د، پرسي__دم:

_ يا رس__ول اللّه صلى الله عليه و آله آيا شيع__ه در غيب__ت او از وى استفاده خواهند برد؟ فرمود: «_ آرى! سوگند به كسى كه مرا به پيامبرى فرستاده، از نور او روشنائى مى گيرند و از ولايت وى در غيبت__ش منتف_ع مى شون_د، مانند استف__اده مردم از نور خورشي__د، گرچه ابر آن را بپوشان__د! - اى جابر! اين از اس__رار مخفى خداون_د است و از غير اهل__ش پنه__ان س__از!» (1)

از: انبي__اء و جانشين__ان آن ه__ا!

از اين روى آيه شريفه مخصوص به معصومين عليهم السلام خواهد بود و يا خيلى هم كه بتوانيم آن را توسعه دهيم، ممكن است مؤمنين صالح و آن پارسايانى را كه به عصمت تقوى و صلاح و ايمان خالص از شوائب شرك و ظلم معتصمند و خلاصه آن كسانى را كه از ولايت شيطان بيرون شده اند، ملحق به اوصياء انبياء عليهم السلام نموده و بگوئيم آيه

(120) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

شريفه شامل اين گونه از مردان صالح نيز مى شود.

اين اشخاص مردمى هستند كه تصور نمى شود روزى كفر يا شرك در دل آنان رخنه كند، چون خداى تعالى به ايمان آنان اعتماد كرده و ايشان را موكل بر حفظ دين نموده است. فرم_وده:

_ من كسانى را موكل و مستحفظ آن كرده ام كه اعتماد و اطمينان دارم نسبت به آن كافر نيستند و با اين كه چنين اشخاصى نگهبان دين منند، هيچ وقت اين دي_ن از بي_ن نم_ى رود! (1)

1- ال_مي___زان ج: 14، ص: 86.

(121)

فوق الذكر را مشروط كرده به اين كه (آن هائى كه با تو هجرت كرده اند،) يعنى زنان نامبرده به شرطى بر تو حلالند كه با تو هجرت كرده باشند و گرنه ازدواج تو با آنان حرام است. (البته، به طورى

طبقات مجاز و غيرمجاز براى همسرى پيامبر (123)

كه در مجمع البيان گفته: اين مربوط به قبل از حلال شدن غير مهاجرات است و آي_ه بالا بع_دا نسخ شده است!)

طايفه هفتم - از زنانى كه آن جناب مى توانسته با آنان ازدواج كند، زن مؤمنى است كه خود را به رسول اللّه صلى الله عليه و آله هبه كند و ببخشد و آن جناب هم بخواهد با او ازدواج كند، كه خداوند تعالى چنين زنى را كه بخواهد بدون مهريه خود را در اختيار آن جناب بگذارد، براى آن جناب حلال كرده است و اگ_ر بخواهد مى تواند با او ازدواج كند.

قرآن مى فرمايد: اين حكم، يعنى حلال شدن زنى براى مردى به صرف اين كه خود را به او ببخشد، از خصايصى است كه مختص آن جناب مى باشد و در مؤمنين جريان ندارد! ضمنا اجازه مى دهد كه آن جناب مخير باشد در رد يا قبول چنين پيشنهادى و حتى اگر يكى از آن زنهائى را كه خود را به او بخشيده، رد كند و دوباره بخواهد بپذيرد، منعى نيست، نه گناهى دارد و نه سرزنشى! قرآن مى فرمايد:

(124) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

«بعداز آنان، ديگر هيچ زنى برايت حلال نيست و نيز حلال نيست كه همسرانت را به همسرى ديگر مبدل كنى، هرچندكه حسن او تو را به شگفت آورد، مگر كنيزكان؛ كه خدا بر هم_ه چيز مراقب است!» (52 / احزاب)

اين آيه را به دو

نوع معنا كرده اند كه - به فرض اول آيه ارتباطى با طايفه هائى از زنان كه در بالا شمرد نداشته باشد و در آن صورت زنان را بر آن جناب حرام مى كند مگر آن زنى را كه آن جناب مختارش كند و او خدا را اختيار كند. اين كه فرمود: جايز نيست زنان را عوض كنى، خود مؤيد اين احتمال است. - فرض دوم اين است كه آيه ارتباط به آيه ماقبل داشته باشد، كه در آن صورت مفادش تحريم ماسواى شش طايف_ه اى است كه قبلاً شمرد.(1)

طبقات مجاز و غيرمجاز براى همسرى پيامبر (125)

صورت_ى است كه بخواهن_د همسر او باشند وگ__رن_ه مانن_د ساير مردمند.

سپس، ايشان را خطاب مى كند كه متوجه باشند در چه موقفى دشوار قرار گرفته اند و به خاط__ر افتخارى كه نصيبش__ان شده، چه شدايدى را بايد تحمل كنند! پس اگر از خ__دا بترسند خداوند اجر دو چندانشان مى ده__د و اگر هم عم__ل زشت__ى مرتكب

شرايط همسرى با رسول اللّه صلى الله عليه و آله (127)

شون__د، عذابش_ان نزد خداون__د اج__ر دوچن__دان خواه__د ب__ود!

آن گاه ايشان را امر مى كند به عفت و اين كه ملازم خانه خود باشند و چون ساير زنان خود را به نامحرم نشان ندهند و نماز بگذارند و زكات دهند و از آن چه در خانه هايشان نازل و تلاوت مى شود، از آيات قرآنى و حكمت آسمانى، ياد كنند و در آخ__ر، عموم صالح__ان، چه از مردان و چه از زنان را وعده مغفرت و اجر عظيم مى دهد.

را نفى مى كند و مى فرمايد كه آن ها با ساير زنان يكى نيستند، اگر تقوى به خرج دهند مقام آن ها را به همان شرطى كه گفته شد بالا مى برد و آن گاه از پاره اى كارها نهى و به پاره اى از كارها امر مى كند، امر و نهيى كه متفرع بر برابر نبودن آنان با ساير زنان است، مى فرمايد:

امتياز همسران پيامبر و شرايط رفتار و گفتار آن ها (129)

_ در سخن خضوع مكنيد، و چون بعضى زنان آهنگ صدا را فريبنده نسازيد و در خان__ه ه__اى خود بنشيني__د و كرشم__ه و ن__از مكني__د...!

با اين كه اين امور بين زنان پيغمبر و ساير زنان مشترك است.

پس از اين جا مى فهميم كه آوردن جمله «شما مثل ساير زنان نيستيد،» براى تأكيد است و مى خواهد اين تكاليف را بر آنان تأكيد كند و مثل اين كه بگويد: واجب است در امتثال اين تكاليف كوشش و رعايت بيشترى بكنيد و در دين خدا بيشتر از ساير زن__ان احتياط به خرج دهي__د. دليل سخت ت__ر بودن تكلي__ف آنان ني__ز روشن است، زيرا به آن__ان دو برابر پاداش يا كيف__ر معين مى كن__د و لذا معق__ول نيس__ت تكاليف يكس__ان ب_اش__د و پ__اداش و كيف_ر مض_اعف!

(130) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

مردان آهنگ سخن گفتن را نازك و لطي__ف نكنند تا دل ط__رف را دچ__ار ريب__ه و خيال ه__اى شيطانى ك__رده و شه_وت او را ب_رانگيزن_د و در نتيج_ه آن م_ردى كه در دل بيم_ار اس__ت، به طم__ع بيفتد!

منظور از بيمارى دل، نداشتن نيروى ايمان است و آن نيروئى كه آدمى را از ميل به سوى شهوات باز مى دارد.

محدوديت رفتارهاى اجتماعى همسران پيامبر (131)

سپس آنان را دستور داده كه سخن را به طور معمول و مستقيم بگوئيد، سخنى كه شرع و عرف اسلامى (نه هر عرفى) آن را پسنديده دارد و آن سخنى است كه تنها مدلول خود را برساند، (نه اين كه كرشمه و ناز را بر آن اضافه كنند، تا شنونده علاوه بر درك مدلول آن دچار ريبه هم بشود.) آن گاه به زنان پيامبر دستور مى دهد در خانه هايشان بمانند و مانند زن_ان عصر جاهليت قبل از اسلام در برابر مردم ظاهر نشوند!

و دستور بعدى اين كه آنان بايد اوامر دينى را امتثال كنند و نماز بخوانند و زكات دهند! اگر از بين همه اوامر الهى نماز و زكات را ذكر كرد، براى اين بود كه اين دو دستور ركن عبادات و معاملات است. بعد از ذكر اين دو به طور جامع فرمود:

_ و خدا و رسولش را اطاعت كنيد!

(132) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

اطاعت خدا به اين است كه وظايف شرعى او را امتثال كنند و اطاعت رسولش به اين است كه آن چه با ولايتى كه دارد امر و نهى مى كند، امتثال نمايند. چون امر و نهى او نيز از ناحيه خدا جعل شده است و خدا او را به حكم آيه «اَلنَّبِىُّ اَوْلى

بِالْمُؤْمِنينَ مِنْ اَنْفُسِهِمْ،» (6 / احزاب) ولى مؤمني__ن كرده و فرم__ان او را فرم__ان خ_ود خوان_ده است.

(در اين قسمت اشاره به موضوع تطهير اهل بيت شده كه درباره آن جداگانه بحث شد.)

سپس خداوند متعال زنان پيامبر را دستور مى دهد كه شما آن چه را كه در خانه هايتان از آيات الهى و حكمت تلاوت مى شود، حفظ كنيد و همواره در خاطرتان بوده باشد، تا از آن غافل نمانيد و از خط سير و مشيى كه خدا برايتان معين كرده، ع_دول و تج_اوز ن_ك_ن_ي_د! (1)

1- ال_مي_____زان ج: 32، ص: 168.

محدوديت رفتارهاى اجتماعى همسران پيامبر (133)

خ__ود را به رس__ول اللّه صلى الله عليه و آله بخشي__د خوله (دختر حكي__م سلم__ى بود.) و آن نه نفرى كه در هنگام رحلت آن جناب همسرش بودند، عبارتنداز:

تعداد همسران رسول اللّه صلى الله عليه و آله (135)

عايشه، حفصه، ام سلمه، زينت دختر جحش، ميمونه دختر حارث، ام حبيب دخت_ر ابوسفيان، جويريه، سوده و صفيه

از همس____ران رس_____ول اللّ__ه صلى الله عليه و آله از هم__ه ف___اض_____ل ت___ر:

حضرت خديجه عليهماالسلام و بعد از او ام سلمه و سپس ميمونه بود.

(1)

بعضى ديگر بيوه بودند، كه از آن ها هم برخى جوان و برخى پير و كامل بودند، اختيار فرمودند. سپس ازدواج با زنان، به جز آن هائى كه در حباله نكاحش بودند، بر او حرام شد.

روشن است كه اين كارها را با اين خصوصيات نمى توان به صرف علاقه زنان و شه_وت نزديكى آن_ان تفسير نمود كه ابتدا و انتهاى اين روش با اين مطلب ضديت دارد!

علاوه اين كه، همان طور كه مشاهده مى كنيم، عادتا چنين است كه كسى كه مفتون زن__ان و گرفت__ار و علاقمن__د آن هاست، حريص به خل__وت و مج__ذوب زين__ت و

(138) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

عاشق جمال و فتون غن__ج و دلال و حريص جوان__ى و كم سن__ى و زيبائ__ى آن هاس_ت.

اين خصوصيات هم با روش پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله سازش ندارد. آن حضرت پس از ازدواج با دختر باكره با زن بيوه ازدواج كرده و پس از ازدواج با دختر جوان با زن پير ازدواج كرده است. مثلاً ام سلمه را زنى سالمند بود و زينب دختر جحش را كه آن وقت بيش از پنجاه سال داشت، پس از اين كه زنانى جوان چون عايشه و ام حبيبه داشت، اختي__ار فرم__ود.

پيامبر صلى الله عليه و آله زنان خود را ميان بهره گرفتن از زينت هاى دنيا با رهائى نيكو، يعنى طلاق و بى ميلى به دنيا و ترك تجمل و زينت در راه طلب خدا و رسول و سراى آخرت، مخير ف_رم_ود، هم_ان طور كه ق_رآن در اين ب_اره در سوره احزاب آيه 29 فرموده است:

_ «اى پيامبر، به زنانت بگو! اگر زندگى دنيا و زينت آن را مى خواهيد بيائيد

دلايل تعدد زوجات رسول اللّه صلى الله عليه و آله (139)

برخوردارتان كنم و شما

را رهائى نيكى دهم! و اگر خدا و پيغمبرش و سراى آخرت را مى خواهيد، خداوند براى نيكوكاران از شما پاداش بزرگى آماده كرده است!»

به طورى كه ملاحظه مى فرمائيد، اين معنى با حال مردى كه مفتون جمال زنان و دلداده وصال آنان است، نمى سازد.

بنابراين شخص بحث كننده عميق اگر انصاف دهد راهى براى توجيه تعدد زنان آن حضرت در اول و سرانجام كار آن حضرت جز توجيه به عوامل ديگرى غير از عام_ل شهوت و حرص و ولع ندارد!

حضرت برخى از اين زنان را براى كسب نيرو و زياد كردن كمك و قبيله اختيار فرمود، بعضى را براى به دست آوردن دلها و حذر از شر عده اى و برخى را براى اين كه

(140) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

قيام به امرشان نموده و معاش آنان را تأمين و مخارجشان را بدهد - تا يك سنت جارى ميان مؤمنين شده و در حفظ بيوه ها و عجوزها از بيچارگى و درماندگى بكوشند - و پاره اى را براى تثبيت و اجراى عملى حكم شرعى، تا با عمل آن حضرت سنت هاى پست و بدعت هاى باطلى كه ميان مردم رواج داشت، كوبيده شود، چنان كه جريان تزويج آن حضرت زينب دختر جحش را كه عيال زيد بن حارثه بود و زيد او را طلاق گفته بود، از اين قبيل بود. اين زيد به طور پسرخواندگى، پسر پيامبر ناميده مى شد و در نظر آنان زن پسرخوان__ده همچون زن صلب_ى بر پدر ح__رام بود، پيامبر صلى الله عليه و آله او را اختيار فرمود تا اي_ن عقي__ده را بكوب_د. آياتى از قرآن مجي__د هم در اين ب__اره ن__ازل شد. (37 / احزاب)

- ازدواج با سوده دختر

زمعه

دلايل تعدد زوجات رسول اللّه صلى الله عليه و آله (141)

پيامبر صلى الله عليه و آله پس از وفات حضرت خديجه عليهماالسلام نخستين بار «سوده» دختر زمعه را كه ش_وهرش پس از بازگشت از هج_رت دوم به حبشه، ف_وت كرده بود، به زنى گرفت.

اين سوده زنى با ايمان بود كه در راه ايمانش از مكه هجرت كرده بود و اگر به اهل خود كه در آن روز كافر بودند، بر مى گشت، همانند عده اى ديگر از مردان و زنان با ايم_ان م_ورد فتنه گ_رى آن ه__ا واق__ع مى ش__د و ب_ا زج__ر و قتل و اك__راه با كف__ر مواجه مى گشت!

- ازدواج با زينب دختر خزيمه

پيامبر صلى الله عليه و آله زينب دختر خزيمه را كه شوهرش عبداللّه بن جحش در جنگ احد كشته

(142) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

شده بود، به زنى گرفت، زينب در دوران جاهليت از جمله خانم هاى با فضيلت بود و به خاطر نيكى هائى كه به فقرا و بيچارگان مى نمود، او را «ام المساكين - مادر بيچارگان» مى ناميدند. پيامبر براى حفظ آبروى او وى را به زنى گرفت.

- ازدواج با ام سلمه

آن حضرت، «ام سلمه»را كه نامش «هند» بود و سابقا عيال عبداللّه ابوسلمه پسر عم_ه و برادر رض_اعى آن حضرت و اولين هج_رت كننده ب_ه حبشه بود، به زنى گرفت.

«ام سلمه» زنى با زهد و تدين و با فضيلت و عقيده بود، وقتى شوهرش از دنيا رفت او زن__ى سالمن_د بود و آن وق__ت با حض__رت ازدواج ك_رد.

دلايل تعدد زوجات رسول اللّه صلى الله عليه و آله (143)

_ ازدواج با صفي__ه دختر ح_ىّ بن اخطب

آن حضرت «صفيه» دختر حى بن اخطب، رئيس قبيله «بنى نضير» را كه شوهرش در جريان جنگ خيبر و پدرش در جنگ بنى نضير

كشته شده بود و در ميان اسيران خيبر بود، براى خود اختيار كرد و او را آزاد نمود و سپس تزويج كرد و با اين كار او را از ذلت نجات داد و با بنى اسرائيل پيوندى پيدا نمود.

- ازدواج با جويره

آن حضرت، «جويره» را كه نامش «بره» و دختر حارث، رئيس قبيله «بنى مصطلق»

(144) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

بود، پس از جنگ بنى مصطلق تزويج نمود. مسلمانان، دويست خانه از آن ها را با زن و بچه هايشان به اسيرى گرفته بودند، وقتى پيامبر جويره را تزويج كرد، مسلمانان گفتند كه اين ها خويشاوندان پيامبرند و شايسته نيست كه اسير باشند، لذا همه شان را آزاد كردند. بدين جهت قبيل__ه بنى مصطلق ايمان آوردند و همه شان كه جمعيتى زياد بودند ب__ه مسلمان__ان پيوستن__د. اين ك__ار در ساي__ر عرب ه__ا هم اث__ر به سزائ__ى داش__ت.

- ازدواج با ميمونه دختر حارث

آن حضرت «ميمونه» را كه نامش «بره» و دختر حارث هلالى بود، تزويج كرد. «بره» همان است كه پس از وفات شوهر دومش ابو رهم بن عبدالعزى، خود را به پيامبر صلى الله عليه و آله

دلايل تعدد زوجات رسول اللّه صلى الله عليه و آله (145)

هديه كرد. پيامبر او را آزاد نمود و سپس تزويج فرمود. قرآن هم درباره آن سخن گفت.

- ازدواج با ام حبيبه

آن حضرت، «ام حبيبه» را هم كه نامش «رمله» و دختر ابوسفيان بود، به زنى گرفت.

ام حبيبه عيال «عبيداللّه بن جحش» بود و با او در هجرت دوم به حبشه رفته بود. عبي__داللّه در آن جا دين مسي__ح را اختيار كرده ب__ود، ولى ام حبيب__ه بر اسلام باقى مان__ده بود. پ_درش ابوسفي__ان ه__م در آن روز لشك_ره_ا علي_ه اس__لام تهي__ه

مى ديد.

- ازدواج با حفصه دختر عمر

(146) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

آن حضرت، «حفصه» دختر عمر را هم كه شوهرش «خنيس بن خداقه»در جنگ بدر كشته شده و او بيوه مانده بود، تزويج فرمود.

- ازدواج با عايش__ه دخت__ر ابوبكر

آن حض_رت «عايش__ه» دختر ابوبك__ر را هم به زنى گرفت، (عايشه دختر باكره بود)

معلوم بود، جلو دشمنان آن حضرت را گرفته بود و با آن كه در پى كوچك ترين فرصتى بودند كه ايرادى بگيرند، راهى براى اعت_راضش_ان باق_ى نگ_ذاشت_ه بود! (1)

1- ال_مي_زان ج: 7، ص: 322. بحث تحليلى

روش و سفارش پيامبر درباره زنان (149)

ق__رار داده، خبر داده است:

_ «اَلنَّبِىُّ اَوْلى بِالْمُؤْمِنينَ مِنْ اَنْفُسِهِمْ!» (6/احزاب)

اثبات اختيار كامل براى رسول اللّه صلى الله عليه و آله (151)

به حكم آيه قبلى قضاءِ رسول اللّه صلى الله عليه و آله قضاى خدا نيز مى باشد، چون خدا قراردهنده ولايت براى رسول خويش اس__ت و اوست كه امر رسول را در بندگانش نافذ كرده است!

سي__اق عب__ارت «... وقت__ى خ__دا و رسولش ام__رى را ص__ادر فرمودن__د....» از آن جائ__ى كه يك مسئله را هم م__ورد قضاء خدا دانست__ه و هم قض_اء رس__ول خدا، شهادت مى ده__د بر اين كه مراد به قض__ا، تصرف در شأن__ى از شئ__ون مردم اس__ت، نه تنها حك__م شرع__ى، كه مخت__ص به خ__داى تعال__ى اس_ت.

مى دانيم كه رسول خدا صلى الله عليه و آله به شخصه جاعل و قانونگذار قوانين دين نيست و اين كار مختص به خداى تعالى است و رسول او تنها بيان كننده وحى اوست، پس معلوم شد كه مراد به قضاءِ رسول، تصرف در شئون مردم است. و اين آيه صراحتا بيان مى كند كه:

- احدى از مؤمنين و مؤمنات حق ندارند در جائى كه خدا و رسول او در كارى از

(152) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

كارهاى ايشان دخالت مى كنند، خود ايشان باز خود را صاحب اختيار بدانند و فكر كنند كه آخر كار مال ماست و منسوب به ما و امرى از امور زندگى ماست، چرا اختيار نداشته باشيم؟ آن وقت چيزى را اختيار كنند كه مخالف اختيار و حكم خدا و رسول او باشد، بلكه بر همه آنان واجب است پيرو خواست خدا و رسول او باشند و از خواست خ_ود ص_رف نظ_ر ك_نند.

اين آيه شريفه هرچند عموميت دارد و همه مواردى را كه خدا و رسول حكمى برخلاف خواسته مردم دارند، شامل مى شود، اما

به خاطر اين كه در سياق آيات بعدى قرار دارد كه داستان ازدواج رسول خدا صلى الله عليه و آله با همسر پسر خوانده اش «زيد» را بيان مى كند، مى توان گفت كه به منزله مقدمه براى بيان داستان مزبور است و مى خواهد به كسانى كه به آن جناب اعتراض و سرزنش مى كردند. (كه داستانش در روايات آمده است،)

اثبات اختيار كامل براى رسول اللّه صلى الله عليه و آله (153)

پاسخ دهد، كه اين مسئله ربطى به شما ندارد و شما نمى توانيد در آن چه خدا و رسول حكم مى كند، مداخله كنيد! (1)

1- ال_مي_زان ج: 32، ص: 193.

(154) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

را بگيرى،)

تو آن چه در دل داشت__ى، و مى دانستى كه خدا بالاخره آشكارش خواهد كرد، از ت__رس م__ردم پنه_ان ك_ردى، و خ_دا س_زاوارت__ر است به اي_ن ك__ه از او بترس__ى!

پس همين كه زيد بهره خود از آن زن بگرفت، و طلاقش داد، ما او را به همسرى ت_و درآورديم، تا ديگر مؤمنان نسبت به همسر پسر خوانده هاى خود، وقتى مطلقه مى شوند، دچار زحمت نشون__د، و آن را حرام نپن__دارند، و امر خ__دا سرانجام عمل___ى م_ى ش_ود!

(156) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

بر پيغمبر اسلام هيچ حرجى در خصوص عملى كه خدا بر شخص او واجب كرده، نيست! اين سنتى است از خدا! كه در امت هاى پيشين نيز جارى بوده است، و امر خدا سنجيده و حساب شده است! كسانى كه رسالت هاى خدا را ابلاغ مى كنند، از او مى ترسند، و از احدى غير خدا نمى ترسند، و خدا براى حساب كشيدن كافى است! محمد، پدر احدى از مردان فعلى شما نيست، بلكه او فرستاده خدا و خاتم پيامبران است، و خدا بر هر چيزى داناست!»

خداى تعالى بر پيامر گرامى خود واجب كرده بود كه بايد با همسر زيد پسر خوانده اش ازدواج كند، تا بدين وسيله همه بفهمند كه همسر پسر خوانده محرم انسان نيس_ت! و ساير مسلم_انان ني_ز بتوانن_د با همس_ر مطلقه پسر خوانده شان ازدواج كنند.

رسول خدا صلى الله عليه و آله اين معنا را در دل پنهان مى داشت، چون از اثر سوء آن در مردم

ازدواج پيامبر با مطلقه پسرخوانده خود (157)

مى ترسيد. خداى تعالى با اين عتاب او را امنيت داد و آن جناب را نصرت و تأئيد فرمود، تا جب_ران طعن ط_اعنان بيم_ار دل را بكند. دلي_ل اين امر در

خود آيه است كه مى فرمايد:

«همين كه زي_د از همس__رش صرف نظ__ر كرد، ما او را به ازدواج ت_و درآوردي_م.»

ازاين تعبيربه خوبى پيداست كه گوئى ازدواج با زينب از اراده و اختيار رسول اللّه صلى الله عليه و آله خ__ارج ب__وده، و خ__دا اي___ن ك___ار را ك___رده اس___ت. ب___ار ديگ__ر اي__ن مطل__ب را در پ__اي__ان آيه تأئيد مى فرماي__د و مى گوي__د:

«وَ كانَ اَمْ_رُ اللّهِ مَفْعُولاً _ ك_اره_اى خ_دا انج_ام ش_دن_ى اس_ت!» (37 / احزاب)

كه داستان ازدواج را كار خدا دانسته است.

نكته جالب اين كه، تمامى آيه نشان مى دهد آن چه رسول خدا صلى الله عليه و آله در دل پنهان مى داشته، همين حكم به ازدواج با زينب بوده، تا قانونى شود كه ازدواج با همسر مطلقه

(158) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

پسر خوانده ها جايز شود، و اين عمل قبلاً براى آن جناب واجب شده بود، نه اين كه رسول خدا صلى الله عليه و آله خداى نكرده عاشق زينب شده باشد و عشق خود را پنهان كرده باشد، بلكه وج__وب اين عم__ل را پنهان مى كرده است، به طورى كه برخى مفس_رين گفته ان_د!!؟

برخى از مفسرين معلوم نيست چگونه چنين جرأتى را به خود داده اند و مطلب چنين مهمى را كه قانون الهى بوده، به عشق و عاشقى پيامبر نسبت داده و در اثر اين اشتباه به حيص و بيص افتاده اند، و در مقام توجيه عشق رسول اللّه صلى الله عليه و آله برآمده اند، كه: «البته او هم بشر بوده و عشق يك حالت جبلى است... و از اين چرنديات!!؟» غافل از اين كه اولاً با اين توجيه نيروى تربيت الهى را از نيروى جبلت و طبيعت بشرى كمتر دانسته اند، ثانيا، در چنين فرضى ديگر معنى ندارد كه خدا آن جناب را عتاب كند، كه چرا عشق خود را پنهان داشتى؟ چون

معنايش اين مى شود كه بايد عشق خود را نسبت به زن مردم اظهار مى كرد، و چرا نكردى؟!

ازدواج پيامبر با مطلقه پسرخوانده خود (159)

رسوائى اين حرف از آفتاب روشن تر است، چون از يك فرد عادى پسنديده نيست كه دنبال ناموس مردم حرفى بزند و به ياد آنان باشد و براى به چنگ آوردن آنان تشبث كن_د، تا چه رسد به خاتم پيامبران خدا صلى الله عليه و آله ! خداوند متعال در آيه بعدى بيان مى فرمايد:

_ «محمد، پدر احدى از اين مردان (كه همان مردان شما باشند،) نيست، تا آن كه ازدواجش با همسر يكى از آنان، بعد از جدائى، ازدواج با همسر فرزندش باشد، و زيد بن حارثه هم يكى از همين مردان شماست. پس ازدواج رسول خدا صلى الله عليه و آله با همسر او، پس از آن كه همسر خود را طلاق داد، ازدواج با همسر پسرش نمى باشد.

- اما اين كه پيامبر وى را پسر خود خواند، صرف خواندن بوده، و هيچ اثرى از آثار پدر و فرزندى، بر آن مترتب نمى شود، چون خدا پسر خوانده هاى شما را

(160) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

فرزند شما نمى داند! - ولكن رسول اللّه صلى الله عليه و آله و خ_اتم نبيين: بلك_ه او فرستاده خدا و خاتم پيامبران است...!» (40 / احزاب)

در اين آيه اشاره به اين حقيقت است كه ارتباط و بستگى آن جناب با شما مردم، ارتب__اط رسال__ت و نب__وت اس__ت، و آن چ__ه او مى كن__د به ام__ر خ_داى سبح_ان است!

موقع بلند نمى شدند تا بروند، آن

رعايت حريم پيامبر و همسران او (161)

حضرت خجالت مى كشيد به آن ها تذكر بدهد، لذا خداوند متعال كه از بيان حق شرم نمى كند، به كم__ك او آم__ده، و چني__ن دست__ور م_ى ده__د:

- «اى كسانى كه ايمان آورده ايد! به خانه هاى پيامبر در نيائيد، مگر آن كه شما را به طعامى دعوت كند، به شرطى كه به انتظار طعام زودتر نرويد، بلكه وقتى شما را خواندند، داخل شويد، و چون طعام خورديد متفرق شويد، و آن جا را محفل انس و گفتگومكنيد،كه اين امر پيامبررا ناراحت مى كند، ولى او از شما خجالت مى كشد، ولى خدا از بيان حق خجالت نمى كشد...!»

در منثور از ابن عطاء خراسانى روايت كرده كه گفت: «من حجره هاى همسران رسول خدا صلى الله عليه و آله را ديدم كه از شاخه هاى بى برگ درخت خرما ساخته شده بود و بر درب خانه ها پلاسى از موى سايه افتاده بود.»

(168) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

آن چه حرام ك_رده، چيس_ت، و قضي_ه چ_ه ب_وده اس_ت؟

(170) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

چيزى كه هست، جمله «آيا خشنودى همسرانت را مى خواهى؟» اشاره دارد بر اين كه آن چه آن جناب بر خود حرام كرده است، عملى از اعمال حلال بوده است، كه رسول خدا صلى الله عليه و آله آن را انجام مى داده است، و بعضى از همسرانش از آن عمل ناراضى بوده اند، و آن جناب را در مضيقه قرارمى دادند و اذيت مى كرده اندتا آن جناب ناگزير شده سوگند بخورد كه ديگر آن عمل را انجام ندهد!

پس اگر در جمله «يا اَيُّهَا النَّبِىُّ!» خطاب را متوجه آن جناب، بدان جهت كه نبى است، كرده، و نه بدان جهت كه رسول است، دلالت دارد كه مسئله مورد عتاب مسئله شخصى آن جناب بوده است، نه مسئله اى كه جزو رسالت هاى او براى مردم باشد، و معلوم است كه وقت_ى صحي__ح و مناسب بود بفرماي__د: «يا اَيُّهَاالرَّسُول» كه مسئله مورد بحث مربوط به يكى از رسالت ه_اى آن جناب باشد.

دو همسر رسول اللّه صلى الله عليه و آله (171)

مراد به تحريم، تحريمى از طرف خدا نبوده، بلكه تحريم به وسيله نذر يا سوگند بوده است، كه آيه بعدى هم بر همين معنا دلالت دارد، چون در آن جا سخن از سوگند گفته و فرموده است: «خداوند راه چاره شكستن سوگند را براى شما بيان كرد...،» (2 / تحريم) معلوم مى شود آن حضرت با سوگند آن حلال را بر خود حرام كرده است، چون خاصيت سوگند همين است كه وقتى به عملى متعلق شود آن را واجب مى كند، و چون به ترك عملى متعلق شود، آن عمل را حرام مى سازد، پس معلوم مى شود آن جناب سوگند به ترك آن عمل خورده است و آن عمل

را بر خود حرام كرده است، اما حرام به وسيله سوگند!

آرى منظور از تحريم، چنين تحريمى است، نه اين كه حرمت آن عمل را براى شخص خ__ود تشريع كرده باش__د، چون پيامبر نمى تواند چي__زى را كه خدا حلالش كرده بر

(172) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

خ_ود و يا بر هم_ه تحري__م كند، و چنين اختي__ارى را ندارد! آيه چني__ن ادام__ه مى ياب_د:

«زمانى كه رسول اللّه صلى الله عليه و آله سرى از اسرار خود را نزد بعضى از همسرانش (حفصه دختر عمر) افشاء كرد، و به وى سفارش فرمود كه اين مطلب را به كسى نگويد، همين كه حفصه آن سر را برخلاف دستور آن جناب به ديگرى گفت، و قسمتى از سرّ آن جناب را فاش نمود، و از فاش كردن بقيه آن سرّ خوددارى كرد، رسول خدا صلى الله عليه و آله جريان را به عنوان اعتراض به خود او خبر داد، يعنى خبر داد كه تو سرّ مرا فاش كردى! آن زن پرسيد: چه كسى به تو خبر داد كه من اين ك_ار را كرده ام و سرّ تو را ف_اش ساخته ام؟ رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود:

- خداى عليم و خبير به من خبر داد! او خدائى است كه عالم به سرّ و آشكار، و با خبر از سراير و اسرار است!»(3/تحريم)

دو همسر رسول اللّه صلى الله عليه و آله (173)

آيه بعدى مسئله را روشن تر مى سازد و نشان مى دهد كه دست دو تا از زن_ان آن حض_رت در ك_ار ب__وده اس__ت، و مى ف_رم__اي__د:

_ «اگر شما دو زن به سوى خدا برگرديد، وسيله برگشتن خدا به سوى خود را فراهم كرده ايد، ولى اگر عليه پيامبر خدا دست به دست هم دهيد،بدانيد كه خداوند مولاى او، و جبرئيل و صالح مؤمنين و ملائكه هم بعد

از خدا پشتيبان اويند!» (4/تحريم)

تمامى روايات اتفاق دارند كه منظور از آن دو زن، حفصه و عايشه دو همسر رسول اللّه صلى الله عليه و آله بوده اند. از عبارت آيه برمى آيد كه اين دو زن رسول اللّه صلى الله عليه و آله را آزردند و علي__ه او دست يكى شدن__د. دست يكى شدن علي__ه آن جناب از گناه__ان كبي__ره است!

در آي_ات سوره اح_زاب و ت_وبه، خداى تعالى اين م_طلب را روشن كرده و مى فرمايد:

_ «كسانى كه خدا و رسول را آزار مى دهند، خدا در دنيا و آخرت لعن شان كرده، و برايشان

(174) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

عذابى خوار كننده مهيا كرده است!» (57 / احزاب) همچنين فرموده:

_ «و كسانى كه رس__ول خدا را آزار مى دهند، عذابى دردناك دارند!» (61 / توبه)

خداون__د سبحان براى نشان دادن عناي__ت خاص خود به رسول گرامى اش پشتيبانى خود را از او علام مى دارد، و مى فرمايد كه بدون هيچ واسط__ه اى از مخلوقاتش،خود او رسولش را يارى مى كند،و متولى اموراو مى شود:

- «فَأِنَّ اللّهَ هُوَ مَوْليهُ _ خدا ولىٌ و سرپرستى است كه عهده دار اوست، و او را در هر خطرى كه تهديدش كند يارى مى نمايد!» (4 / تحريم)

در آيه شريفه در اظهار و پيروز ساختن رسول اللّه صلى الله عليه و آله بر دشمنان و تشديد عتاب آن هائى كه عليه او پشت به پشت هم داده اند، لحن عجيبى به كار رفته است: اوّلاً، در ش__روع داستان خطاب را متوجه رسول اللّه صلى الله عليه و آله نمود و او را به خاطر

دو همسر رسول اللّه صلى الله عليه و آله (175)

اين كه ح__لال خدا را بر خ__ود حرام كرده عتاب نم__ود، و بعد، دست__ور داد سوگن__دش را بشكند. اين لح__ن، در حقيق__ت تأيي__د و نصرت آن جن_اب مى باشد، به صورت عتاب!

در آيه بعدى خطاب را

به مؤمنين برگردانيده و قصه را براى مؤمنين نقل فرمود، و در نقل قصه نامى از آن دو همسر نبرد، و مطلب را مبهم ذكر كرد، و اين نام نبردن، و نيز تأئيدى كه قبل از نقل قصه از رسول خدا صلى الله عليه و آله كرده بود، و همچنين اصل پرده بردارى از اين ماجرا، و هم نقل آن به طور سربسته، همه و همه نوعى تأئيد بيشتر از آن جناب به شمار مى رود.

سپس، خطاب را از مؤمنين برگردانيده، و متوجه آن دو زن كرد، و به آن دو فرمود كه دلهايتان در اثر عملى كه كرديد، منحرف شده است، و به جاى اين كه به آن دو دستور دهد توبه كنند، خاطرنشان ساخت كه شما دو نفر بين دو امر قرار گرفته ايد،

(176) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

يا اين كه از گناه خود توبه كنيد، و يا عليه كسى كه خدا مولاى اوست، و جبرئيل و صالح مؤمنين و ملائكه پشتيبان اويند، به اتفاق يكديگر توطئه كنيد، و آن گاه اظهار اميد ك_رده، كه اگر پيامبر طلاقشان دهد خداى تعالى زنان بهترى نصيب آن جناب مى فرمايد!

خداى متعال در مقابل توطئه آن ها حمايت خود را از رسولش بيان فرمود و اضافه كرد كه جبرئيل و صالح مؤمنين و ملائكه نيز پشتيبان اويند. در روايات وارده از اهل سن__ت و شيعه آم_ده كه رس__ول خ_دا صلى الله عليه و آله فرم__ود:

_ منظوراز صالح مؤمنين تنها على عليه السلام است!

خدا صلى الله عليه و آله مشرف شده ايد، لكن كرامت نزد خدا به اين حرف ه__ا نيس__ت بلك_ه تنه_ا به تق_وى اس_ت و بس! در ج__اى ديگر ق__رآن مى فرماي__د:

_ «خداى تعالى اگر براى شما زنان پيامبر اجر عظيم مهيا ساخته، براى اين نيست كه همسر اوئيد، بلكه براى اين است كه نيكوكاريد!

_ پس اگر هر يك از شم__ا نيكوكار نباشد، نزد خدا پاداشى ندارد!» (29 / احزاب)

مى فرمايد: اجر عظيم مخصوص بعضى از شما همسران رسول خدا صلى الله عليه و آله است، و آن بعضى همان نيكوكاران است، و معلوم مى شود همسران آن جناب همه نيكوكار

(178) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

نبوده اند. از آيات سوره احزاب نيز برمى آي__د كه همس_ران رسول اللّه صلى الله عليه و آله از نظر هدايت و ض_لالت و خ_وب__ى و ب__دى دو ج___ور ب___ودن_د، و هم__ه يكس__ان نب__ودن__د:

- «اى زنان پيامبر! هر يك از شما عملى كند كه زشتى اش واضح است، عذابش دو چندان خواهد بود! و اين بر خدا آسان است! و هر يك از شما تسليم خدا و رسولش باشد، و عملى صال__ح انجام دهد، او نيز اجرش را دوبار مى دهند، و ما براى او رزقى كريم آماده كرده ايم!» (30 و 31 / احزاب)

به همين جهت بود كه در آيه مورد نظر، به دنبال اظهار بى نيازى خدا، اظهار اميد كرد كه اگر آن جناب طلاقشان دهد، خداى تعالى همسرانى بهتر از آنان به او روزى مى كند، زنانى كه مسلمان و مؤمن و عابد و توبه كار و قانت و روزه گير باشند، زنان بيوه يا دوشيزگان باكره!

ارزش همسرى رسول اللّه صلى الله عليه و آله (179)

پس هر زنى كه با رسول اللّه صلى الله عليه و آله ازدواج مى كرد، و متصف به مجموع اين صفات بوده، بهتر از

آن دو زن بوده است، و اين بهترى نبود مگر به خاطر اين كه داراى قنوت و توب__ه بودند، و يا داراى قن__وت به تنهائى بوده، و در ساير صفات با ساير زنان اشت__راك داشتن___د. قنوت، يعنى ملازمت به اطاع__ت و خض___وع.

در سوره مري__م فرم_ود: «م_ري___م از قانتين بود!» (12 / مريم)

پس قنوت همان چيزى است كه بعضى از زنان رسول خدا صلى الله عليه و آله فاقد آن بودند، و آن عبارت بود از اطاعت رسول خدا صلى الله عليه و آله كه اطاعت خدا هم در آن است، و آن دو زن نداشتند. و نيز تقوى از نافرمانى رسول خدا صلى الله عليه و آله و پرهيز از آزار او، كه باز فاقد آن بودند. در روايات اسلامى، مطالبى متعدد در اين زمينه آورده اند.

قمى در تفسير خود از امام صادق عليه السلام روايت كرده كه - «عايشه و حفصه روزى كه

(180) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

رسول خدا صلى الله عليه و آله در خانه ماريه قبطى بود، بگوش نشستند، و بعدا به آن جناب اعتراض كردند كه چرا به خانه ماريه رفتى؟ حضرت سوگند خورد كه واللّه ديگر نزديك او نمى شوم!

خداى تعالى در اين آيه آن جناب را عتاب كرد كه چرا حلال خدا را بر خود ح_رام كردى، كفاره قسم را بده، و هم چنان به همسرت سر بزن!»

داخل شوي__د در آتش! همان گونه كه بيگانگ__ان با انبي__ا داخ__ل مى شوند!» (10/تحريم)

خداى متعال در سوره تحريم بعد از نقل توطئه دو تن از زنان پيامبر اسلام و دست يكى شدن آن ها براى آزار رسول اللّه صلى الله عليه و آله اشاره اى به حال دو تن از زنان تاريخ كرده است كه هر دو همسر دو پيامر بزرگوار بودند، دو پيامبرى كه خداى تعالى عبد صالحشان ناميده است، ولى با اين حال اين دو زن به آن دو بزرگوار خيانت كردند و در نتيجه فرمان الهى رسيد كه با ساير دوزخيان داخل دوزخ شوند!

پس اين دو زن كه همسر و هم بستر با دو پيامر بزرگوار بودند همسرى آنان سودى به حالشان نبخشيد و بدون كسب كمترين امتيازى در زمره هالكان به هلاكت رسيدند.

(182) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

در اين تمثيل، تعري_ض سختى به دو همسر رسول اللّه صلى الله عليه و آله شده كه آن دو نيز به آن حضرت خيانت كردند و سرّ او را فاش ساختند، و عليه او دست به دست هم دادند و اذيتش كردند، و مخصوصا وقتى مى بينيم سخن از كفر و خيانت و فرمان (داخل دوزخ شويد!) دارد، مى فهميم كه اين تعريض تا چه حد شديد است!

آيا سزاوار اين نبود كه شما مؤمنان زن و مردتان، چون از منافقان چنين بهتان و دروغى شنيديد، حسن ظن تان درب_اره يكديگ_ر بيشتر ش_ده، و گوئي_د: اين دروغ_ى است آشكار...!»

يكى از اتفاقاتى را كه قرآن مجيد از زمان حيات رسول اللّه صلى الله عليه و آله ثبت و نقل كرده، و درباره آن به افشاگرى توطئه منافقين در لكه دارساختن نزاهت و قداست پيامبرخدا صلى الله عليه و آله پرداخته، «داستان افك» است. اهل سنت آن را راجع به عايشه دانسته اند، ولى شيعه آن را درباره ماريه قبطى، مادر ابراهيم، دانسته است. «ماريه» همان همسرى است كه مقوقش پادشاه مصر او را به عنوان هديه براى رسول اللّه صلى الله عليه و آله فرستاد. هر دو حديث،

(184) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

چه آن ك__ه از سنى هاس__ت و چ_ه آن ك__ه از شيع__ه رسي__ده، خال__ى از اشك__ال نيست!

ولى اين نكته مسل_م است كه افك م__ورد بحث مرب__وط به يكى از خانواده هاى رسول اللّه صلى الله عليه و آله بوده، حال همسرش يا كنيز مادر فرزندش، كه شايد همين نكته هم به طور اشاره از جمله «وَ تَحْسَبُونَهُ هَيِّنا وَ هُوَ عِنْدَ اللّهِ عَظيمٌ - اين كار را سهل و كوچك مى پندارند در حالى كه نزد خدا بسيار عظيم است!» (15 / نور) استفاده شود. و همچنين از آيات اين داستان كه مى رساند مطلب در ميان مسلمانان شهرت يافت و سر و صدا به راه انداخت، و اشارات ديگرى كه در آيه هست، اين معنا فهميده مى شود. و از آيات برمى آيد كه بعضى از خانوده رسول اللّه صلى الله عليه و آله را نسبت فحشاء دادند، و نسبت دهندگان چند نفر بودند، و داستان را ميان مردم منتشر كردند، و دست به دست گرداندند.

و نيز به دست مى آيد كه

بعضى از منافقين يا بيماردلان در اشاعه اين داستان كمك

داستان افك و تهمت به همسر پيامبر (185)

كرده اند، چون به طور كلى اشاعه فحشاء در ميان مؤمنين را دوست مى داشتند، و لذا خدا اين آي__ات را نازل فرم__وده و از رسول خدا صلى الله عليه و آله دفاع فرموده است!

مى فرمايد: كسانى كه اين دروغ را تراشيدند، جماعت معدودى از شما هستند، كه با هم تبانى و ارتباط دارند.

اين تعبير خود اشاره است به اين كه در اين تهمت توطئه اى در كار بوده است، كه اين دروغ را بتراشند و آن را اشاعه دهند تا قداست و نزاهت رسول اللّه صلى الله عليه و آله را لكه دار سازند، و او را در ميان مردم رسوا كنند. خداوند مسلمانان را هشدار مى دهد و از عاقبت س___وء اين امر آگ__اه مى س_ازد، و مى ف_رمايد:

- «چرا شما بدون اين كه درباره آن چه شنيده ايد، تحقيقى كنيد و علمى به دست آوريد آن راپذيرفتيد؟ و درآن خوض كرده و دهان به دهان گردانديد و منتشرساختيد؟ شما

(186) جانشين رسول اللّه صلى الله عليه و آله و اهل بيت نبوت

اين رفتار خود را كار ساده پنداشتيد، در حالى كه نزد خدا كار بس عظيمى است، چون بهتان و افتراست!» (15 / نور)

اي_ن ك__ار ع__لاوه بر اي__ن ك__ه بهت__ان به پيغمب__ر خداست، شي__وع افك درب__اره آن جن__اب در ميان م__ردم باعث مى ش__ود كه آن حض__رت در جامع__ه رس__وا گشت__ه و ام_ر دع__وت دين__ى اش تب__اه گ_ردد!

داستان افك و تهمت به همسر پيامبر (187)